Αρθρογραφία

Ποιο πανετόνε; Εμείς έχουμε το χριστόψωμο! Οι συμβολισμοί του και 7 ξεχωριστές συνταγές

19 December, 2023 ΑΡΘΡΑ

Ποιο πανετόνε; Εμείς έχουμε το χριστόψωμο! Οι συμβολισμοί του και 7 ξεχωριστές συνταγές

Ζυμώνεται με συμβολισμούς, πλάθεται με πίστη, ψήνεται όπως η παράδοση ορίζει, κόβεται βάσει τελετουργικού και μοιράζεται στην οικογένεια με την ευχή τα φετινά Χριστούγεννα να διαψεύσουν το «κάθε πέρυσι και καλύτερα». Το χριστόψωμο είναι στην ελληνική παράδοση ένα εθιμικό ψωμί κατάφορτο με συμβολισμούς που σχετίζονται με την ευημερία των ανθρώπων. Αυτό έχει την πρώτη θέση και ξεχωρίζει ανάμεσα στα παραδοσιακά φαγητά και γλυκίσματα. Το φτιάχνουν παντού, όποια κι αν είναι η κατά τόπους συνήθεια – χοιρινό, γαλοπούλα ή κότα, κουραμπιέδες ή δίπλες.

Σε αλλοτινούς καιρούς, όταν το ψωμί το ζύμωναν στο σπίτι, έφτιαχναν την παραμονή των Χριστουγέννων και το χριστόψωμο και όλα τα εθιμικά ψωμιά του Δωδεκάμερου. Ακόμα και σήμερα, που δεν ζυμώνουν στο σπίτι το καθημερινό ψωμί, πολλοί φτιάχνουν χριστόψωμο. Ανάλογα με τις τοπικές συνήθειες, μπορεί να βάλουν μία – δύο κουταλιές ζάχαρη στη ζύμη ή να το αλείψουν με μέλι μόλις το ξεφουρνίσουν καυτό, οπότε γίνεται και γυαλιστερό. Οι γιαγιάδες στα χωριά της Λευκάδας έβαζαν και λάδι στη ζύμη, το οποίο έδινε μια θερμότητα και ένταση στη γεύση. Τα αρώματα που χρησιμοποιούν είναι ο γλυκάνισος, ή τα κανελογαρίφαλα, ή η φλούδα του πορτοκαλιού. Για να μην αλλάζει το χρώμα του ψωμιού, βράζουν άκοπα τα μπαχαρικά για αρκετή ώρα και χρησιμοποιούν το αρωματισμένο νερό στο ζύμωμα.

Πριν το κόψουν το βράδυ της παραμονής, το κρατούν πάνω από τη φωτιά του τζακιού και ρίχνουν μέσα από την τρύπα λάδι και κρασί.

Στις άκρες του σταυρού βάζουν άσπαστα καρύδια ή ξερά σύκα. Οι επιδέξιες κυράδες φτιάχνουν διάφορα σύμβολα με τη ζύμη, όπως σταφύλι ή αρνάκι ή μικρότερους σταυρούς. Το πασπαλίζουν με σουσάμι που συμβολίζει την αφθονία και –σε πολλά μέρη– με λίγο μαυροκούκι, που «διώχνει τα παγανά», τα τελώνια του σκότους.

Την παραμονή το βράδυ ή ανήμερα, κόβουν τελετουργικά το χριστόψωμο, αφού ο πρεσβύτερος της οικογένειας το σταυρώσει τρεις φορές με το μαχαίρι. Υπάρχουν, βεβαίως, κάποια διακεκριμένα είδη χριστόψωμου που κόβονται αποκλειστικά την παραμονή το βράδυ. Ένα απ’ αυτά είναι η κουλούρα της Ζακύνθου: στρογγυλό ψωμί με τρύπα στη μέση, καλά αρωματισμένο και στην επιφάνεια διακοσμημένο με χρωματιστά κουφετάκια. Πριν το κόψουν το βράδυ της παραμονής, το κρατούν πάνω από τη φωτιά του τζακιού και ρίχνουν μέσα από την τρύπα λάδι και κρασί. Ένα άλλο, τελετουργικό επίσης, χριστόψωμο της παραμονής είναι ο σταυρός της Λευκάδας: γίνεται σε σχήμα σταυρού, με τη σφραγίδα του πρόσφορου στη μέση. Όταν συγκεντρωθεί η οικογένεια στο τραπέζι, ο πρεσβύτερος κόβει ένα τετράγωνο κομμάτι από το κέντρο της σφράγισης και ρίχνει σταυρωτά τρεις φορές κόκκινο κρασί λέγοντας ευχές. Μετά ξανατοποθετεί το κομμάτι στη θέση του, βάζει το σταυρό πάνω στο μπουκάλι με το κρασί, το πιάνουν από τις άκρες και το τραβούν να κοπεί. Δεν το κόβουν με το μαχαίρι. Ιδιο ψωμί, σε σχήμα σταυρού, με τη σφράγιση στο κέντρο, υπάρχει και στο χωριό Κρόκος της Κοζάνης (Σ’κτέλι)· ο Γ. Μέγας αναφέρει ότι «σταυροψώμι» έκοβαν το βράδυ της παραμονής και στη Σινασό. Τώρα αυτά τα ψωμιά τα βγάζουν και οι τοπικοί φούρνοι.

Έχουμε δοκιμάσει πολλά είδη χριστόψωμου, άγλυκα ή ημίγλυκα, με πολλά αρώματα ή με λιγότερα. Η αίσθηση που είχαμε κάθε φορά ήταν εξίσου ικανοποιητική. Πιστεύουμε ότι δεν οφείλεται στα υλικά, αλλά κυρίως στη φόρτιση που του δίνει η πίστη των ανθρώπων στη δύναμή του, η μαγεία της τελετουργίας, η θέρμη της γιορτής.

Δείτε εδώ 7 συνταγές για χριστόψωμο