Γνώμες

«Στη Μινωική Κρήτη δεν τελούνταν ταυροκαθάψια»!

Ελένη Βακεθιανάκη 09 April, 2017 ΓΝΩΜΕΣ

«Στη Μινωική Κρήτη δεν τελούνταν ταυροκαθάψια»!

Μια διαφορετική, μια "αιρετική" άποψη της καθηγήτριας Ελένης Μαντζουράνη- τι αποκαλύπτει στο cretalive

Της Ελένης Βακεθιανάκη

Τελούνταν πράγματι αγώνες ταυροκαθαψίων στη Μινωική Κρήτη ή ήταν θέμα το οποίο προέκυψε από ένα εικονογραφικό μοτίβο, που αναφέρεται σε έναν μυθολογικό κύκλο της Ανατολής; Μήπως χρονολογικά προηγούνται παραστάσεις από άλλες περιοχές;

Μια εντελώς νέα προσέγγιση στο θέμα των ταυροκαθαψίων στη Μινωική Κρήτη έρχεται να δώσει η ερευνητική εργασία της Δ/ντριας του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγήτριας Ελένης Μαντζουράνη, μέρος της οποίας ανακοινώθηκε στο 11ο Συμπόσιο «Ανασκαφή και έρευνα» του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, μία επιστημονική συνάντηση η οποία πραγματοποιείται κάθε διετία*.

«Στη Μινωική Κρήτη δεν τελούνταν ταυροκαθάψια»

Η καθηγήτρια Ελένη Ματζουράνη

Μιλώντας στο Cretalive η κ. Ματζουράνη ανέφερε χαρακτηριστικά ότι πάντα υπήρχε το μεγάλο ερώτημα αν πράγματι τελούνταν τα ταυροκαθάψια ή ήταν θέμα το οποίο προέκυψε από ένα εικονογραφικό μοτίβο, που αναφέρεται σε έναν μυθολογικό κύκλο της Ανατολής, ο οποίος κατέληξε στην Κρήτη και χρησιμοποιείτο σε επίπεδο καθαρά συμβολικό. Το θέμα ήταν άλλωστε πολύ αγαπητό και οικείο γιατί ο ταύρος-ζώο εξαιρετικά ισχυρό-συμβόλιζε πολλά για όλη την Ανατολή και το Αιγαίο, όχι μόνο για την Κρήτη. «Ότι δηλαδή τα ταυροκαθάψια, αυτές οι ταυροπαιδειές, δεν τελούνταν στην πραγματικότητα αλλά αν κάπου υπάρχει σε αυτόν τον μύθο ένας πυρήνας αλήθειας, αυτός είναι πάρα πολύ μακριά μας και είναι δύσκολο να τον ανακαλύψουμε. Για μένα αυτή είναι η επικρατέστερη άποψη» αναφέρει η κ. Ματζουράνη, «ότι δεν τελούνταν, διότι πάρα πολλές από τις παραστάσεις που έχουμε είναι εντελώς αφύσικες, όπως π.χ. οι στάσεις των ακροβατών. Ένας ταυροκαθάπτης δεν μπορεί να πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα, να εκτελέσει το άλμα και να προσγειωθεί από την άλλη πλευρά. Είναι φύσει αδύνατον, ειδικά αν σκεφτούμε το που τελούνταν, που έχει ακουστεί ότι ήταν στις πλακόστρωτες αυλές των Ανακτόρων».

Ουδέποτε αθλήματα που συνδέονται με ταύρους ή άλογα δεν τελούνταν σε πλακόστρωτους χώρους, συνεχίζει η κ. Ματζουράνη, τονίζοντας ότι αυτό το έχει απαντήσει ο αείμνηστος καθηγητής Νικόλαος Πλάτωνας προ πολλού, «ότι δηλαδή δεν ήταν οι αυλές των Ανακτόρων οι χώροι όπου θα τελούνταν τα ταυροκαθάψια, αν τελούνταν».

Η δεύτερη υπόθεση που προβάλλει μέσα από την έρευνα της η κ. Ματζουράνη είναι ότι αν τελούνταν, τότε ο ταυροκαθάπτης δεν θα είχε καμία απολύτως επαφή με το ζώο. Ούτε με τα κέρατα ούτε με το σώμα του. «Σήμερα γίνονται ακόμα ακροβατικοί αγώνες στη Ν. Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, με τους ακροβάτες να εκτελούν πράγματι άλματα πάνω από τον ταύρο ο οποίος εφορμά μέσα στην αρένα. Ο ακροβάτης πηγαίνει αντίθετα από τον ταύρο, εκτελεί ένα ακροβατικό πάνω από το ζώο και προσγειώνεται στο έδαφος. Είναι ένα επικίνδυνο άθλημα, θέλει μεγάλη εξάσκηση απ’ ότι έχω διαβάσει και συζητήσει, ο ταύρος δεν σκοτώνεται, μπορεί όμως ο ακροβάτης να πληγωθεί. Η έρευνά μου με οδήγησε λοιπόν σε δύο υποθέσεις: Η μία ότι δεν τελούνταν καθόλου ταυροκαθάψια και ήταν ένα εικονογραφικό θέμα, που τη θεωρώ ως πιο πιθανή, και αν τελούνταν, δεν τελούνταν στις πλακόστρωτες αυλές των ανακτόρων και ακολουθούσαν τους κανόνες των σύγχρονων ταυροπαιδειών έτσι όπως τελούνται στη σημερινή εποχή σε περιοχές όπως η Ν. Γαλλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία» συνοψίζει η κ. Ματζουράνη.

Πρώτα στη Συρία, μετά στην Κρήτη

«Στο μυαλό όλων των Κρητών αλλά και των αρχαιολόγων που ασχολούνται με τη Μινωική Κρήτη, στερεοτυπικά τα ταυροκαθάψια είναι συνδεδεμένα με το νησί. Είχα πολλά ερωτήματα όσον αφορά στην πρώτη εμφάνιση των ταυροκαθαψίων στην εικονογραφία στην Κρήτη, από άποψη χρονολογική και σε ποια υλικά κατάλοιπα εμφανίζονται αυτές οι παραστάσεις. Αυτά τα ερωτήματα με ώθησαν να ψάξω περισσότερο πηγές εκτός Αιγαίου-η Μινωική Κρήτη κατά κάποιο τρόπο εξήγε και διάφορα εικονογραφικά θέματα μαζί με τεχνογνωσία κι άλλα αντικείμενα και στην Ηπειρωτική Ελλάδα και στις Κυκλάδες-αλλά από την περίοδο των Νέων Ανακτόρων και μετά (1600-1550 π.Χ.)» αναφέρει η κ. Ματζουράνη. Από την έρευνά της διαπίστωσε ότι η πλειονότητα των παραστάσεων που έχουμε στην Κρήτη, χρονολογείται από αυτήν την περίοδο και μετά. Δεν έχουμε δηλαδή καθόλου πρωιμότερες παραστάσεις, από την περίοδο των Παλαιών Ανακτόρων ή ακόμα πιο πίσω.

«Ψάχνοντας το χρονολογικό πρόβλημα αλλά και την προέλευση του εικονογραφικού μοτίβου των ταυροκαθαψίων, κινήθηκα προς την Εγγύς Ανατολή, την Αίγυπτο, την Ανατολία, τον κόσμο της υπόλοιπης ανατολικής Μεσογείου και διαπίστωσα ότι αν και στην Αίγυπτο υπάρχουν πολύ λίγες παραστάσεις που συμπίπτουν χρονολογικά με τις Μινωικές, στην Ανατολία μια-δυο πρωιμότερες, η περιοχή της Συρίας και της Παλαιστίνης (Εγγύς Ανατολή) είναι πολύ πλούσια κυρίως σε σφραγιδοκυλίνδρους που φέρουν παραστάσεις ταυροκαθαψίων. Και είναι βέβαιο ότι προηγούνται οι συριακές παραστάσεις από τις μινωικές. Γι’ αυτό πιστεύω ότι δεν υπάρχει κανένα ζήτημα βιβλιογραφικά, εκτός αν στο μέλλον προκύψουν νέα στοιχεία που να ανατρέψουν το χρονολογικό θέμα» προσθέτει. Οι παραστάσεις της Μινωικής Κρήτης είναι χρονολογικά ύστερες. Αν η αρχαιολογική σκαπάνη μάς φέρει στο φως και παραδείγματα που είναι πριν το 1600 π.Χ. στην Κρήτη, τότε θα αλλάξουμε την άποψή μας, όπως συμβαίνει πολύ συχνά στην επιστήμη μας. Τα στοιχεία όμως αυτή τη στιγμή είναι σχεδόν αδιάσειστα»συμπληρώνει.

Κατά την άποψή της οι παραστάσεις που βρίσκουμε στην Ανατολή στερούνται φυσιοκρατίας, κάτι για το οποίο οι Μινωίτες ήταν αριστοτέχνες. «Εάν αυτό το εικονογραφικό μοτίβο ήρθε από την Ανατολή, στη Νεοανακτορική Περίοδο το ανήγαγαν σε εμβληματικό στοιχείο οι Μινωίτες και μάλιστα το συνδέουμε συχνά με την Κνωσό γιατί τα περισσότερα σφραγίσματα από χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια φαίνεται να είναι από εκείνη την περιοχή. Δηλαδή τα ταυροκαθάψια λειτουργούσαν και ως ένα εμβληματικό στοιχείο της ανακτορικής εξουσίας.

Τι σήμαιναν τα ταυροκαθάψια

Για το θέμα αυτό υπάρχουν πάρα πολλές θεωρίες, αν ήταν διαβατήριες τελετές για την αριστοκρατική νεολαία, αν ήταν ένα αιματηρό αγώνισμα, ένα αγώνισμα με το οποίο επιδεικνύονταν η ισχύς του Άνακτα ή της ελίτ της εξουσίας ή ενδεχομένως μία τελετουργία. Όπως επισημαίνει η κ. Ματζουράνη, όλα αυτά είναι ανοικτά ζητήματα, δεν μπορεί κάποιος με βεβαιότητα να αποκλείσει κάποιο σε σχέση με τον συμβολισμό των ταυροκαθαψίων. «Έχει ενδιαφέρον ότι σε καμία γραπτή πηγή, ούτε της Ανατολής (Ανατολία, Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο) όπου έχουμε αναφορές για πολλές γιορτές, δεν αναφέρονται γιορτές οι οποίες συνδυάζονται με αυτές της ταυροπαιδειάς και αυτό έχει επίσης ενδιαφέρον. Και πολύ περισσότερο στη Γραμμική Β’ στην Κρήτη όπου λόγω και του περιεχομένου των πινακίδων, δεν αναφέρονται γιορτές. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι δεν μας βοηθούν και οι πηγές για να στοιχειοθετήσουμε την πραγματική τέλεση αυτών των γιορτών. Στις παραστάσεις πολλές φορές μπαίνει και το μυθολογικό, συμβολικό στοιχείο. Είναι εξάλλου τυχαίο ότι έχει μείνει μέχρι σήμερα η φράση “πιάνω τον ταύρο από τα κέρατα;” που δείχνει τη δύναμη και την υπεροχή του ανθρώπου πάνω στη φύση» καταλήγει η κ. Ματζουράνη.

*Οι ανακοινώσεις έγιναν στο συνέδριο την περασμένη Πέμπτη στην Αθήνα.

cretalive.gr