Γνώμες

Δημογραφικό, η «μεγάλη εικόνα»

Σωτήρης Μητραλέξης 25 October, 2015 ΓΝΩΜΕΣ

Και ενώ η επικαιρότητα κατακυριεύεται από το εφήμερο (είτε πρόκειται για το τάδε νέο μέτρο είτε για το δείνα πολιτικό κουτσομπολιό), τα προβλήματα που είναι πραγματικά «ζητήματα ζωής και θανάτου» γι' αυτήν την χώρα απλώς απουσιάζουν από τον δημόσιο λόγο.

Το κριτήριο που θέτω δεν είναι ιδεολογικό ή πεποιθήσεων/προτιμήσεων, αλλά απολύτως στέρεο: τι απειλεί σε ορίζοντα δεκαετιών την ύπαρξη της χώρας με την ονομασία «Ελλάδα», και τα βασικά της χαρακτηριστικά όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, και τι όχι. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το θεμελιωδέστερο πρόβλημα επιβίωσης είναι το δημογραφικό...

Θα προσπαθήσουμε εδώ να συνοψίσουμε για άλλη μια φορά και όσο το δυνατόν πιο σύντομα τα βασικά στοιχεία σχετικά με το ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα. Όσο κι αν κάποιοι το θεωρούν «πασέ», το πρόβλημα της υπογεννητικότητας είναι το μεγαλύτερο εθνικό μας πρόβλημα - ή τουλάχιστον ένα από τα μεγαλύτερα. Υπονομεύει ευθέως το ενδεχόμενο ύπαρξης ελληνικού έθνους-κράτους στην αυγή του 22ου αιώνα. Η πολιτική εξουσία ρυθμίζει τις προτεραιότητες, το ποια ζητήματα αξιολογούνται ως σημαντικότερα, κρισιμώτερα, πλέον επείγοντα, ποιά όχι. Αν η πολιτική εξουσία θεωρεί ότι «δεν έχουμε τους πόρους ή την προτεραιότητα για να λύσουμε αυτό το ζήτημα», τότε θα αντιμετωπίσουμε την μελλοντική ανυπαρξία που μας αξίζει.

Τι είναι το ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα; Κάθε γενιά για να αναπαραχθεί χρειάζεται κατ' ελάχιστον 2.1 (δείκτης γεννητικότητας / total fertility rate) παιδιά κατά μέσο όρο ανά γυναίκα: η ελληνική οικογένεια σύμφωνα με μετρήσεις πριν από την κρίση γεννά 1-1.3, αριθμός εφιαλτικά χαμηλός--που θα έχει γίνει σήμερα σημαντικά εφιαλτικότερος λόγω κρίσης... Σύμφωνα με αυτόν τον αριθμό, το 2100 οι απόγονοι των σημερινών Ελλήνων (...αν δεν έχουν μεταναστεύσει όλοι) θα είναι περίπου 2,3 εκατομμύρια. Αναλογιστείτε λίγο τον αριθμό: 2,3 εκατομμύρια.

Γιατί όμως είναι «πρόβλημα» η δημογραφική σμίκρυνση; Λίγα από τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά της, όταν πλέον η «δημογραφική πυραμίδα» θα έχει γίνει... ρόμβος και ανάποδη πυραμίδα, είναι τα παρακάτω:

- Γιγαντιαία οικονομικά προβλήματα, αδυναμία διατήρησης κοινωνικού κράτους: ένας ασύμμετρα περιορισμένος πληθυσμός νέων εργαζομένων θα καλείται να σιτίζει με την εργασία του έναν ασύμμετρα εκτεταμένο αριθμό συνταξιούχων πολιτών.

- Αδυναμία της (γεροντικής πλέον) ελληνικής κοινωνίας να «προχωρήσει», να «αυτομεταρρυθμιστεί». Ένα από τα πρακτικά απότοκα αυτής της εξέλιξης είναι η μαζική μετανάστευση των πιο δυναμικών στοιχείων της νεολαίας στο εξωτερικό και η παραμονή τους εκεί (brain drain όχι μόνο για οικονομικούς λόγους λοιπόν).

- Η ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία θα αποδεικνύεται όλο και δυσκολότερη. Πέρα από τον καθαρά αριθμητικό παράγοντα, μια ηττημένη κοινωνία που έχει πάρει την «κάτω βόλτα» δεν προσφέρει κίνητρα αλλά αντικίνητρα για την υιοθέτηση της εθνικής της ταυτότητας και την πλήρη ενσωμάτωση και αφομοίωση των μεταναστών. Απλώς δεν θα έχουν λόγο να ενσωματωθούν σε μια ηττώμενη, ελαχιστοποιούμενη κοινωνία.

- Δυσχεραίνει την προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, αφού συνδυαζόμενη η δημογραφική συρρίκνωση με τον εγκεντρισμό στα μεγάλα αστικά κέντρα, και κατ' ἐξοχήν σε αυτό των Αθηνών, τα σύνορα μένουν «αφύλαχτα» από εντόπιους πληθυσμούς, με ακόμα και τον παραμικρό «εποικισμό» να δύναται να ανατρέψει τις πληθυσμιακές ισορροπίες στην εκάστοτε ακριτική περιοχή (μην πάει το μυαλό σας μόνο στην Θράκη, σκεφτείτε και τα νησιά). 2,3 εκατομμύρια Έλληνες δεν δύνανται να προασπίσουν την εδαφική ακεραιότητα της σημερινής έκτασης της Ελλάδας, τελεία και παύλα.

- Ενθαρρύνει την δημιουργία αποσχιστικών τάσεων, αφού σε περιοχές με ιδιαίτερη οικονομική (παραγωγική ή τουριστική) δραστηριότητα και σε εποχή δημογραφικής κατακρήμνισης το ερώτημα «γιατί να ταΐζουμε εμείς εδώ την κοινωνία των Αθηνών» μετατρέπει τον τοπικισμό σε αποσχιστική τάση. Ψήγματα τέτοιων τάσεων, οσοδήποτε μικρά μα ενδεικτικά του τί μπορεί να συμβεί αν γιγαντωθούν, έχουν παρουσιασθεί στην Κρήτη, στην Κέρκυρα κλπ.

«Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουμε, η συντριπτική πλειονότητα των Ελληνίδων θα 'θελε να έχει και δύο και τρία παιδιά, αλλά γεννά εν τέλει μόνον ένα λόγω οικονομικής δυσχέρειας, υποδιπλασιάζοντας σχεδόν τον πληθυσμό κάθε γενιάς ενάντια στις επιθυμίες των ίδιων των γυναικών.»

- Καλά, για το τι πολιτικό προσωπικό θα αναδεικνύει και θα ψηφίζει μια συνολικά γερασμένη κοινωνία δεν το συζητάμε καν. Αυτό είναι ήδη σήμερα μέρος του προβλήματός μας, και ήδη σχετίζεται και με την δημογραφική γήρανση.

(«Δε συμβαίνουν τέτοια πράγματα, όλα θα πάνε καλά». Μετά την κρίση και την αντιστροφή τόσων χαρακτηριστικών της καθημερινής ζωής του Έλληνα σε ελάχιστα χρόνια, η μόνη έγκυρη και ικανοποιητική απάντηση σε αυτήν την ένσταση μπορεί να είναι: «ναι, εντάξει, οκ, ξέρουμε». Και προ ετών τα ίδια λέγατε.)

Είναι η συζήτηση για το δημογραφικό πρόβλημα «συντηρητική ατζέντα», όπως συνήθως θεωρείται; Παραπάνω εκτίθενται οι συγκεκριμένοι κίνδυνοι, ο τρόπος με τον οποίο το δημογραφικό πρόβλημα υπονομεύει την ίδια την ύπαρξη του λαού μας και της κρατικής μας υπόστασης. Αν αυτό είναι «ζήτημα συντηρητικής ατζέντας», πάω πάσο.

Σημειωτέον ότι η άμετρη εισροή μεταναστών δεν αποτελεί εργαλείο αριθμητικής λύσης του δημογραφικού προβλήματος: εκτός του ερωτήματος για την ένταξη και αφομοίωσή τους (ειδικά άμα είναι... περισσότεροι από τους οσονούπω ιθαγενείς), οι μετανάστες γερνάνε και αυτοί με την σειρά τους, επαναλαμβάνοντας το πρόβλημα των ελαχίστων εργαζομένων-απειράριθμων συνταξιούχων με ελάχιστες δεκαετίες παράταση.

Ποιες είναι οι αιτίες του προβλήματος; Θέλουμε σάμπως να αναγκάσουμε τις γυναίκες να κάνουν παιδιά; Πριν κάποιος αναφωνήσει «κανείς δεν μπορεί να αναγκάσει τις γυναίκες να κάνουν παιδιά», ας σημειωθεί ότι σύμφωνα με τις έρευνες (Greek Fertility Surveys, National Centre for Social Research κ.ά.) οι Ελληνίδες θέλουν να κάνουν παιδιά αλλά δεν μπορούν λόγω των συνθηκών και του κόστους γέννησης και ανατροφής παιδιών στην Ελλάδα! Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουμε, η συντριπτική πλειονότητα των Ελληνίδων θα 'θελε να έχει και δύο και τρία παιδιά, αλλά γεννά εν τέλει μόνον ένα λόγω οικονομικής δυσχέρειας, υποδιπλασιάζοντας σχεδόν τον πληθυσμό κάθε γενιάς ενάντια στις επιθυμίες των ίδιων των γυναικών. Οι συνθήκες ζωής την υποχρεώνουν να μην πραγματοποιήσει την επιθυμία της, ακόμα και προ κρίσης.

Σε άλλα έθνη (π.χ. Γερμανία, με επίσης μεγάλο δημογραφικό πρόβλημα) οι γυναίκες επιθυμούν να γεννήσουν παιδιά λιγότερα από τον αναγκαίο αριθμό για την συντήρηση του πληθυσμού μιας γενιάς (2.1) και όντως γεννούν τόσα. Στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Ελλάδα, η δημογραφική κρίση δεν είναι απότοκο κάποιου πλεονάσματος της ισότητας των φύλων, αλλά του ελλείμματός της! Το κόστος κύησης και ανατροφής, η δυσκολία της ανατροφής των παιδιών απουσία δημοσίου χώρου και σχετικής κρατικής μέριμνας, το ενίοτε προβληματικό καθεστώς των αδειών μητρότητας και ανατροφής στον ιδιωτικό τομέα και ένα πλήθος άλλων παραγόντων οδηγεί τη νέα ελληνική οικογένεια στην επιλογή της μη τεκνοποιΐας, επιλογή συνήθως ριζικά αντίθετη με τις επιθυμίες της.

Μπορεί να υπάρξει λύση; Μέχρι πότε; Σύμφωνα με τον δημογραφικό δείκτη της Ελλάδος, κάθε γενιά αποτελεί περίπου υποδιπλασιασμό της προηγουμένης. Μετά το 2040 περίπου η εξέλιξη είναι μη αναστρέψιμη: κάθε δεκαετία θα χάνεται και ένα εκατομμύριο ελληνικού πληθυσμού χωρίς να «βγαίνουν οι αριθμοί» για το ενδεχόμενο αντιστροφής της κατακλυσμιαίας πλέον εξέλιξης. Ως εκ τούτου, ο χρόνος για μια συνολική πολιτική αναστροφής του δημογραφικού προβλήματος ως απόλυτη εθνική προτεραιότητα και στρατηγική (οικονομικά κίνητρα για τεκνοποιΐα, μείωση του κόστους του τοκετού και της κυήσεως, καλύτερες βρεφονηπιακές δομές, επαναδημιουργία δημοσίου χώρου στις πόλεις και πολλά άλλα) είναι πάρα, μα πάρα πολύ περιορισμένος.

«Μα όλα αυτά κοστίζουν, τώρα δεν έχουμε χρήματα». Αν το πολιτικό προσωπικό της χώρας είναι ανίκανο όχι να αντιμετωπίσει, αλλά απλώς και μόνον να θέσει επί τάπητος τις εθνικές προτεραιότητες που θα κρίνουν την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του έθνους-κράτους μας και του λαού μας, αν οι εντυπώσεις και η «επικοινωνία» έχουν αντικαταστήσει τόσο πολύ την ουσία και έχουν διαβρώσει τόσο πολύ τις συνειδήσεις του πολιτικού κόσμου ώστε τα προβλήματα μακροπρόθεσμης συλλογικής επιβίωσης να τους αφήνουν αδιάφορους ως μη ψηφοσυλλέγοντα, τότε... με τις υγείες μας.

Σωτήρης Μητραλέξης: Επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πόλεως, Κωνσταντινούπολη

Πηγή: huffingtonpost.gr