Αποκλειστικό: Όταν οι δάσκαλοι της αγιογραφίας μας διδάσκουν...(φωτο)

mesaralive.gr 09 July, 2018 ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΑΡΘΡΑ

Αποκλειστικό: Όταν οι δάσκαλοι της αγιογραφίας μας διδάσκουν...(φωτο)

Ο κυριότερος εκπρόσωπος της Κρητικής Σχολής. Από την Κων/πολη, όπου γεννήθηκε η Μακεδονική Σχολή, η τέχνη πέρασε στο Μυστρά τα τέλη του 14ου αιώνα.

Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή από τον νεώτερο δάσκαλο Φώτη Κόντογλου, τα βήματά μας μάς οδηγούν μερικούς αιώνες πριν.

Πιο συγκεκριμένα, στον 16ο αιώνα και στεκόμαστε να ξαποστάσει η σκέψη μας και να ερευνήσει η ματιά μας τα της Κρητικής αγιογραφίας με τον βασικό εκπρόσωπό της, τον Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη. [Θεοφάνης ο Κρης].

Ο κυριότερος εκπρόσωπος της Κρητικής Σχολής. Από την Κων/πολη, όπου γεννήθηκε η Μακεδονική Σχολή, η τέχνη πέρασε στο Μυστρά τα τέλη του 14ου αιώνα. Ο Μυστράς έγινε το κέντρο της αγιογραφίας στη γύρω περιοχή και αποτελεί το μεταίχμιο για τη μετάβαση στην Κρητική Σχολή. Ονομάστηκε Κρητική , γιατί αναπτύχθηκε στην Κρήτη και από εκεί διαδόθηκε σε άλλα μέρη. Αιώνας ακμής ήταν ο 16ος. Σε αντίθεση με τη Μακεδονική τεχνοτροπία, η Κρητική δεν απλώνει τα φωτίσματα και τα σαρκώματα. Ο προπλασμός (βάση) είναι σκούρος, στο χρώμα του κάστανου και οι γραμμές πιο στενές. Χαρακτηριστικό είναι οι αυστηρές και ασκητικές μορφές σε σχέση με τις ελεύθερες και ρεαλιστικές της Μακεδονικής.

Πρέπει να είχε γεννηθεί γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα.
Την αγιογραφία ο Θεοφάνης τη διδάχτηκε στην Κρήτη. Κατά τα τέλη του 15ου αιώνα είχε ήδη γίνει η διαμόρφωση της Κρητικής ζωγραφικής. Οι αρχές της τεχνικής αυτής βρίσκονται στο συντηρητικό ρεύμα της Παλαιολογείου Αναγέννησης, που συναντάμε στο Μυστρά, κυρίως στην Περίβλεπτο και στην Κων/πολη, στο Καχριέ Τζαμί.

Η διαμόρφωση της Σχολής αυτής στην Κρήτη, έγινε γιατί στο νησί αυτό υπήρχε από παλιά συντηρητική βυζαντινή παράδοση. Επίσης, το γεγονός ότι σπουδαίοι λόγιοι κατέφυγαν στην Κων/πολη, συνετέλεσε στην ανάπτυξή της. Παρά όμως τη συντηρητικότητά της, το νέο πνεύμα είναι διάχυτο στα έργα της και αυτό γίνεται αντιληπτό από το γεγονός ότι επέτρεψε ορισμένα στοιχεία της Ιταλικής Αναγέννησης. Άλλωστε στην Κρήτη, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, έφταναν άφθονες χαλκογραφίες από τη Δύση. Ο Θεοφάνης, κατάφερε να μορφοποιήσει όλα τα διάχυτα στοιχεία της εποχής του και να γίνει ο κύριος εκπρόσωπός της.

Δεν γνωρίζουμε αν στην Κρήτη υπάρχουν έργα του Θεοφάνη σε τοιχογραφίες ή σε φορητές εικόνες. Τον συναντούμε στα Μετέωρα, στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά το 1527, σύμφωνα με την υπάρχουσα επιγραφή στο πρώτο του αυτό έργο. Τοιχογράφησε το καθολικό της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα στα 1545-46.
Μετά από πολύχρονη αγιορείτικη δραστηριότητα, εγκατέλειψε το Άγιο Όρος και στα τέλη του 1558 επέστρεψε στην πατρίδα του τον Χάνδακα (Ηράκλειο). Εκεί, πεθαίνει την ίδια μέρα που κάνει τη διαθήκη του, στις 24 Φεβρουαρίου 1559.

Τεχνοτροπία

Όπως οι περισσότεροι Κρητικοί ζωγράφοι της εποχής του, φαίνεται να έχει μερικώς επηρεαστεί στην τεχνοτροπία του από τη δυτικότροπη έκφραση, όπως αυτή του Μαρκαντόνιο Ραϊμόντι στη Σφαγή των Νηπίων και του Τζοβάνι Μπελλίνι στο Δείπνο στους Εμμαούς, καθώς και από τις ξυλογραφίες του Άλμπρεχτ Ντύρερ σε σχέση με τα έργα του που έχουν ως θεματολογία την Αποκάλυψη και βρίσκονται στη μονή της Μεγίστης Λαύρας. Επίσης επιρροή στους ζωγράφους της Κρήτης έχει παρατηρηθεί και από τους ζωγράφους της Κωνσταντινούπολης, ιδιαίτερα μετά την άλωση το 1453.
Κάποια από τα πρόσωπα που απεικονίζονται στα έργα του, είναι προσωποποιημένα ή αντικρύζουν τον θεατή, και οι σχηματισμοί των εικόνων του αποτυπώνονται έτσι ώστε να αποδίδουν όγκο. Το έργο του είναι συγκεντρωμένο ως προς την οπτική προοπτική σε σύγκριση με παλαιότερους Βυζαντινούς ζωγράφους, αλλά δε χρησιμοποιεί την τεχνική της γεωμετρικής προοπτικής η οποία είχε εγκαθιδρυθεί στη Δύση την εποχή εκείνη.
Χαρακτηριστικό της τέχνης του είναι επίσης το γεγονός ότι επεκτάθηκε και σε μη καθιερωμένες παραστάσεις, όπως η ονομασία των ζώων από τον Αδάμ, ή η κοίμιση του Οσίου Εφραίμ.
Το έργο και η τεχνοτροπία του άσκησαν σημαντική επιρροή στους μεταγενέστερους εικονογράφους του Αγίου Όρους, κάτι που μαρτυρείται και από το γεγονός ότι το εγχειρίδιο ζωγραφικής του 1730 με τίτλο: "Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής" που συντάχθηκε από τον Διονύσιο τον εκ Φουρνά, αναφέρει τον Θεοφάνη ως το πρότυπο προς μίμηση.
ΥΣ. Οι πηγές είναι από το διαδίκτυο και από τον αγιογράφο π. Αρσένιο Προκοπάκη.

Εύα Καπελλάκη - Κοντού [Εκπαιδευτικός και αρθρογράφος Lettere Classiche dell' Univerita' degli studi di Napoli "Federico II"].