WWF: Το σύστημα δασοπυρόσβεσης απέτυχε

07 September, 2023 ΑΡΘΡΑ

Η Ελλάδα ρίχνεται στη μάχη με χάρτες επικινδυνότητας του '80 και μηδενική επικαιροποίηση του αντιπυρικού σχεδιασμού

Με χάρτες επικινδυνότητας πυρκαγιάς της δεκαετίας του '80, με μηδενική επικαιροποίηση του αντιπυρικού σχεδιασμού, με διαρκή απαξίωση της επιστημονικής γνώσης και των πορισμάτων των ειδικών που διαχρονικά καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα τα οποία όμως η ελληνική Πολιτεία επιμένει να αγνοεί, ρίχνεται η Ελλάδα κάθε χρόνο στη μάχη κατά των δασικών πυρκαγιών, μια μάχη που χάνει συστηματικά καθώς δεν έχει προχωρήσει ποτέ σε σοβαρή ανάλυση των αιτίων τους ανά περιοχή αναζητώντας συχνά το άλλοθι των τρίτων φταιχτών.

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα συμπεράσματα, στα οποία κατέληξε μια πρώτη αποτίμηση του WWF Ελλάς για τις φετινές φωτιές που άφησαν πίσω τους πάνω από 1,6 εκατομμύρια στρέμματα καμένης δασικής έκτασης εκ των οποίων τα 935.000 μόνο στον Έβρο που καιγόταν για 16 συνεχόμενες ημέρες, κάνοντας την πυρκαγιά αυτή μία από τις σημαντικότερες από οικολογικής άποψης, αλλά και τη μεγαλύτερη από πλευράς έκτασης που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Πρόκειται για το δεύτερο χειρότερο καλοκαίρι της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας, μετά από αυτό του 2007, όταν είχαν καεί πάνω από 2,7 εκατομμύρια στρέμματα. Ωστόσο στο σημείο αυτό τελειώνουν και οι ομοιότητες με τη χρονιά εκείνη καθώς φέτος οι φωτιές είχαν μεγαλύτερη γεωγραφική διασπορά, ενώ για πρώτη φορά επηρέασαν τόσο μαζικά, αρχέγονα δασικά οικοσυστήματα όπως η Δαδιά και τόσες πολλές προστατευόμενες περιοχές.

Το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας ο μεγαλύτερος εμπρηστής

Και ενώ επί σειρά ημερών η συζήτηση για τους εμπρηστές και τα κίνητρά τους είχε φουντώσει, στη χώρα μας φαίνεται πως δεν υπάρχει σαφής ανάλυση των πυρκαγιών: «Δεν υπάρχει σχεδιασμός. Το κράτος δε δείχνει καμία έγνοια να αναζητήσει τις αιτίες αυτών των εμπρησμών, αν πρόκειται για καύση ξερων χόρτων ή αμέλεια πολιτών, κλπ. Ταυτόχρονα έχουμε έναν απαράδεκτα μεγάλο αριθμό ενάρξεων πυρκαγιάς. Ο μεγαλύτερος εμπρηστής είναι το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Γνωρίζουμε πια πως για την πρώτη φωτιά στον Εβρο ευθύνεται κεραυνός. Η αντίδραση της πυροσβεστικής ηταν άμεση. Ωστόσο μετά εγκαταλείφθηκε και αναζωπυρώθηκε», επεσήμανε ο Κωνσταντίνος Λιαρίκος, υπεύθυνος ανάπτυξης του WWF Ελλάς.

Βαρύτατες συνέπειες έχει όμως και η εγκατάλειψη της Δασικής Υπηρεσίας και η μη σωστή αξιοποίηση των εθελοντών, κάτι που όπως αναφέρθηκε, θα είχε σωτήριο αποτέλεσμα στην πυρκαγιά της Ροδου: «Μιλάμε για drones την ώρα που απαξιώνουμε και δε στελεχώνουμε τη Δασική Υπηρεσία. Η φωτιά ξεκίνησε ακριβως απέναντι από ένα εγκαταλελειμένο πυροφυλάκιο, το οποίο αν λειτουργούσε θα την είχαμε προλάβει», συμπλήρωσε ο κ. Λιαρίκος.

Το μέγεθος της καταστροφής

Από τις φετινές φωτιές, μέχρι στιγμής έχουν επηρεαστεί συνολικά πάνω από 700.000 στρέμματα σε 23 Προστατευόμενες Περιοχές (χωρίς να υπολογίζονται οι νέες εκτάσεις που επηρεάστηκαν μετά τις 3 Σεπτεμβρίου που ήταν η τελευταία γεωχωρική καταγραφή από την πυρκαγιά του Έβρου).

Αυτές περιλαμβάνουν 18 περιοχές Natura 2000 και 5 Καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ), ενώ ταυτόχρονα, επηρεάστηκαν 3 σημαντικότατα Εθνικά Πάρκα (Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου, Δέλτα Έβρου και Χελμού-Βουραϊκού), καθώς και ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας.

Ενα από τα πλέον σημαντικά στοιχεία είναι το γεγονός ότι εντός των συγκεκριμένων προστατευόμενων περιοχών, καταγράφονται συνολικά πάνω από 200.000 στρέμματα διπλοκαμένων εκτάσεων, δηλαδή εκτάσεων που έχουν πληγεί από αλλεπάλληλες πυρκαγιές εντός μόνο της τελευταίας εικοσαετίας.

«Το δεδομένο αυτό είναι πολύ σημαντικό, μιας και οι ανεπτυγμένοι μηχανισμοί φυσικής αναγέννησης που φέρουν κάποια από αυτά τα οικοσυστήματα εξαντλούνται μετά από απανωτές πυρκαγιές και εφόσον αυτές συμβούν μέσα σε διάστημα 20 χρόνων», σημείωσε ο Νίκος Γεωργιάδης, δασοπόνος και υπεύθυνος χερσαίου προγράμματος.

Επιπλέον, στις προστατευόμενες περιοχές υπάρχουν δασικά οικοσυστήματα, που είτε δεν έχουν φυσικούς μηχανισμούς αναγέννησης (π.χ. μαύρη πεύκη στον Έβρο), είτε τους έχουν εξαντλήσει μετά από απανωτές πυρκαγιές (π.χ. Ρόδος, Πάρνηθα, Έβρος, Κέρκυρα, Αιγιαλεία).

Κλιματική κρίση και επιστήμη

«Το σύστημα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών έχει αποτύχει, ενώ είναι πλέον απολύτως σαφές πως τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο δύσκολα στο μέλλον, καθώς η κλιματική κρίση θα κάνει τα δάση μας ακόμα πιο ευάλωτα, αλλά και πιο πολύτιμα. Γνωρίζουμε τί πρέπει να γίνει διαφορετικά και τί χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα νέο, πιο αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών. Το ερώτημα είναι αν θα τολμήσει η κυβέρνηση και τα κόμματα να προχωρήσουν με τις γενναίες αυτές αλλαγές που απαιτούνται», επεσήμανε ο Δημήτρης Καραβέλλας, γενικός διευθυντής στο WWF Ελλάς σε συνέντευξη τύπου που παραχώρησε η περιβαλλοντική οργάνωση την Τετάρτη.

Οι υπεύθυνοι της οργάνωσης έκαναν λόγο για πλήρη αποτυχία του εθνικού συστήματος δασοπυρόσβεσης και άμεση ανάγκη για ριζικές αλλαγές και βελτιώσεις.

Την ίδια στιγμή δεδομενης και της κλιματικής αλλαγής, τονίστηκε η υποχρέωση η πολιτεία να ακούσει και όχι να επιχειρεί να αμφισβητήσει την επιστήμη. Απαντώντας σε σχετική ερωτηση του «Εθνους», ο κ. Καραβέλλας υπογράμμισε ότι το WWF ως οργάνωση πορεύεται και αρθρώνει λόγο με βάση την επιστήμη: «Θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε την ανεξάρτητη επιστήμη γιατί μόνο έτσι μπορούμε να προχωρήσουμε. Ουαί κι αλίμονο αν μπούμε σε μια διαδικασία να αμφισβητούμε το λόγο και τα δεδομένα της επιστήμης. Τότε θα έχουμε μπει σε πολύ επικίνδυνους δρόμους.

Από την πλευρά του ο κ. Λιαρίκος συμπλήρωσε πως το κράτος φέτος όχι μόνο στράφηκε εναντίον ενός ανύποπτου φορέα, όπως το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, αλλά στα μέτρα που εξαγγέλθηκαν εντάσσεται και η αγορά υπηρεσιών από το εξωτερικό, τις οποίες το Αστεροσκοπείο παρέχει δωρεάν επί χρόνια!

Διαχείριση δασών και ιδιώτες

Το ζήτημα της πρόληψης και της ανάγκης αύξησης των διαθέσιμων πόρων στο 60% προς 40% σε σχέση με την καταστολή από το 80%-20% που ισχύει τώρα αναδείχτηκε για ακόμα μία φορά με έμφαση και στη διαχείριση του δάσους. Αναφορικά με τις δηλώσεις του υπουργού Περιβάλλοντος, Θόδωρου Σκυλακάκη για την ανάπτυξη Συμπράξεων Δημοσίου Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) στο θέμα αυτό, ο κ. Γεωργιάδης σημείωσε πως «δε βλέπουμε κατι κακό σε αυτό, αρκεί να γίνεται με ξεκάθαρο τρόπο και σε ξεκάθαρο πλαίσιο. Ο θεσμος του αναδόχου για παράδειγμα είναι μια απόφαση που έχει κάποια αποτελέσματα. Δε λέμε ότι πάντα αυτό το πάντρεμα βολεύει, αλλά δεν μπορούμε να αφήνουμε έξω από το κάδρο τον ιδιωτικό τομέα γιατί ιδιωτικός τομέας είμαστε κι εμείς».

«Οι ιδιώτες ήταν πάντα μέσα στα δάση. Το βασικό κλειδί είναι ως τι εισέρχεται ο ιδιωτικός τομέας. Το να εισέρχεται ως συμπληρωματικό εργαλείο δίπλα σε μια δυνατή δασική υπηρεσία είναι κάτι τελείως διαφορετικό από το να έρθει να υποκαταστήσει τις υπηρεσίες του κρατους. Το ίδιο ισχύει και για τις αποκαταστάσεις. Εμείς δεν είμαστε αντίθετοι στη συνεργασία και την αξιοποίηση της ιδωτικής πρωτουβουλίας. Είμαστε απόλυτα αντίθετοι στο να υποκαταστήσει ο ιδιωτικός τομέαςτη διαχείριση των κοινωνικών και δημοσίων αγαθών που πρέπει να είναι ευθύνη του κρατους», προσέθσε ο κ. Λιαρίκος.

Οι προτάσεις

Για ακόμα μια χρονιά, το WWF Ελλάς παρουσίασε το πλαίσιο προτεραιοτήτων και τους άξονες δράσεις που προτείνει σχετικά με τα ζητήματα πρόληψης και αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, προτάσεις οι οποίες κοινοποιήθηκαν την περασμένη εβδομάδα και στον Πρωθυπουργό και έχουν ως εξής:

1. Πρόληψη

Κατ’ ελάχιστον επένδυση του 40% των διαθέσιμων πόρων στην πρόληψη κατά το παράδειγμα της Πορτογαλίας.
Ενίσχυση με πόρους, προσωπικό και μέσα της Δασικής Υπηρεσίας.
Ενεργή διαχείριση της δασικής βλάστησης με στόχο την στοχευμένη μείωση της βιομάζας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της στήριξης ή/και επανάκαμψης κατάλληλων δραστηριοτήτων (π.χ. βόσκηση, υλοτομία, ρητινοσυλλογή) ή διαχειριστικών πρακτικών όπως η διαχείριση της βλάστησης με μηχανικά μέσα και με προδιαγεγραμμένη καύση.
Τόνωση της μεταποίησης των δασικών προϊόντων και της διασύνδεσής της με την τοπική/εθνική παραγωγή.

2. Έγκαιρος, ολοκληρωμένος και κοινωνικά υπόλογος αντιπυρικός σχεδιασμός

Κατάρτιση μακροπρόθεσμου Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας που θα αξιολογεί τους κινδύνους, θα θέτει προτεραιότητες και ρόλους και θα καθορίζει την κατεύθυνση των σχετικών δημόσιων επενδύσεων.
Έγκαιρος στρατηγικός σχεδιασμός της κάθε αντιπυρικής περιόδου, µε ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων και κυρίως της δασικής υπηρεσίας.
Σαφής στοχοθέτηση για τη μείωση του αριθμού των περιστατικών δασικών πυρκαγιών, ο οποίος βρίσκεται σε επίπεδα πολύ υψηλότερα από τις άλλες Μεσογειακές χώρες.
Ολοκληρωμένη ανάλυση των αιτιών των δασικών πυρκαγιών, αλλά και των κινητήριων δυνάμεών τους ανά πυροσβεστική υπηρεσία. Δημοσιοποίηση τους στο τέλος κάθε αντιπυρικής περιόδου και θεσμοθέτηση αυτής της υποχρέωσης.
Κατάρτιση Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης σε επίπεδο Δήμου, με έμφαση στην αύξηση της ανθεκτικότητας των οικισμών και των υποδομών ώστε να μπορεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην κατάσβεση των δασικών εκτάσεων.
Λογοδοσία προς την κοινωνία για τα αποτελέσματα της προσπάθειας μέσα από την ετήσια δημόσια παρουσίαση των επενδύσεων και αποτελεσμάτων σε κάθε επίπεδο του αντιπυρικού σχεδιασμού και σε όλα τα επίπεδα διοίκησης.
Μεγαλύτερη έμφαση στην πυροφύλαξη (για άμεσο εντοπισμό και αναγγελία πυρκαγιών) με δημιουργία αποτελεσματικού, εκτενούς και υψηλών προδιαγραφών δικτύου πυροφυλακίων με επαρκή στελέχωση.

3. Ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας και οικολογικής κατάστασης των πιο ευάλωτων δασών

Χαρτογράφηση και αναγνώριση των πλέον εμβληματικών και ευάλωτων δασών της χώρας λαμβάνοντας υπόψη και τις αλλαγές που προκαλεί η κλιματική κρίση.

Κατάλληλος σχεδιασμός δράσεων πρόληψης πυρκαγιών, αλλά και στρατηγική ιεράρχηση των δράσεων και ενεργειών πρόληψης στα εν λόγω δάση
Ολοκλήρωση της θεσμικής αναγνώρισης και προστασίας των προστατευόμενων περιοχών της χώρας.
Επικαιροποίηση των επικίνδυνων περιοχών της χώρας για την εκδήλωση πυρκαγιών λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες, στις χρήσεις γης, αλλά και της βλάστησης, καθώς η τελευταία αποτύπωση των επικίνδυνων περιοχών πραγματοποιήθηκε το μακρινό 1980.

4. Δημιουργία Εξειδικευμένου Σώματος Δασοπυρόσβεσης
Το νέο σώμα επιβάλλεται να διοικείται από στελέχη που έχουν την απαραίτητη επιστημονική γνώση και εμπειρία στις δασικές πυρκαγιές και να αποτελείται από κατάλληλα εκπαιδευμένους πυροσβέστες.

Ανάπτυξη σύγχρονου και ολοκληρωμένου προγράμματος κατάρτισης και εκπαίδευσης όλων των δασοπυροσβεστών.

Συνολική αναδιάταξη της δομής, της λειτουργίας, και της φιλοσοφίας του Πυροσβεστικού Σώματος, προκειμένου να συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Ενδεικτικά αναφέρονται: αξιόπιστες επιστημονικές εκτιμήσεις της χωρικής εξάπλωσης μιας αγροδασικής πυρκαγιάς, επιστημονική ανάλυση και αξιολόγηση των μεγάλων δασικών πυρκαγιών κάθε αντιπυρικής περιόδου που να είναι δημόσια, από ειδική ανεξάρτητη επιστημονική επιτροπή με την συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων, συνεχής γόνιμη συνεργασία Πολιτικής Προστασίας, Πυροσβεστικού Σώματος και Δασικής Υπηρεσίας για τα ζητήματα πρόληψης, αλλά και για τις κατευθύνσεις στο μέτωπο της κατάσβεσης, μείωση της εξάρτησης του συστήματος δασοπυρόσβεσης από τα εναέρια μέσα με παράλληλη ορθολογική χρήση των πεζοπόρων τμημάτων μέσα στη φωτιά.

5. Ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής και ενεργοποίηση της κοινωνίας σε τοπικό επίπεδο

Ενεργή και ουσιαστική (όχι προσχηματική) συμμετοχή των πολιτών στην κατάρτιση των Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης σε επίπεδο Δήμου και των λοιπών αντιπυρικών σχεδιασμών.
Πλήρης και άμεση ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας.
Κατάρτιση, εκπαίδευση των πολιτών αλλά και των στελεχών των ΟΤΑ σε εθνικό επίπεδο, για την αυτοπροστασία των πολιτών και την προετοιμασία των κατοικιών και των οικισμών.
Στοχευμένα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σχετικά με τα αίτια έναρξης και την αυτοπροστασία και ενημέρωσης επαγελματιών.
Σχεδιασμός και υλοποίηση μιας εθνικής, ενιαίας και τακτικά επαναλαμβανόμενης ενημερωτικής εκστρατείας για τις δασικές πυρκαγιές με την συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων.

Αν και η προστασία των οικισμών δεν αποτελεί το κατ΄εξοχήν αντικείμενο της οργάνωσης, ειναι πλέον σαφές ύστερα από τα εκατομμύρια αποτεφρωμένα στρέματα δασικών εκτάσεων πόσο σημαντική είναι η αύξηση της ανθεκτικότητάς τους, η οποία υπογραμμίζεται και στη μελέτη, καθώς «όσο οι οικισμοί θεωρούνται επισφαλείς θα είναι αδύνατον η πολιτεία να αντιδράσει με αποτελεσματικότητα για την προστασία των δασών, αλλά και των ίδιων των περιουσιών και της ανθρώπινης ζωής».

Εφόσον οι οικισμοί καταστούν πιο ανθεκτικοί προς τις πυρκαγιές, θα αλλάξει το κυρίαρχο δόγμα δασοπυρόσβεσης και η πολιτεία θα μπορεί να επικεντρωθεί στη διαχείριση των πυρκαγιών μέσα στο δάσος, προς όφελος και του περιβάλλοντος και εν τέλει της ανθρώπινης ζωής και περιουσίας, σημειώνει το WWF.