Γνώμες

Το παράδοξο του Επιμενίδη και το Κυλώνειον άγος

του Δημήτρη Καμπουράκη 06 October, 2019 ΑΡΘΡΑΓΝΩΜΕΣ

Το παράδοξο του Επιμενίδη και το Κυλώνειον άγος

Ένας τετραπέρατος κρητικός μάντης της αρχαιότητας, που έμεινε στην ιστορία για τον τρόπο που έκανε κάθαρση στην Αθήνα για ένα έγκλημα και από το περίφημο αυτοαναιρούμενο παράδοξο του «Κρήται αεί ψεύσται».

Ας αναφερθούμε σήμερα σ’ έναν προφήτη, μάντη και θρησκευτικό ηγέτη της πρώιμης ελληνικής ιστορίας, τον Επιμενίδη. Το μόνο μάλιστα που μάθαμε στο σχολείο γι αυτόν ήταν το περίφημο παράδοξο του Επιμενίδη, που δεν το διδαχτήκαμε στην ιστορία αλλά στη λογική, στις τελευταίες τάξεις του λυκείου. Οι αρχαίοι Έλληνες όμως τον θυμούνταν πολύ περισσότερο, ειδικά οι Αθηναίοι, θεωρώντας τον ευεργέτη της πόλης τους επειδή την είχε απαλλάξει από το περίφημο «Κυλώνειον άγος».

Ο Επιμενίδης λοιπόν, ήταν ένας μάντης με μεγάλη φήμη, που είχε γεννηθεί και ζούσε στην Κρήτη. Ο Διογένης ο Λαέρτιος έγραψε ότι είχε γεννηθεί στην Κνωσό, ο Πλούταρχος στην Φαιστό, αλλά και οι δυο το έγραψαν πολλούς αιώνες αργότερα για να ξέρουμε ποιος είχε δίκιο.

Ας πούμε πρώτα για το Κυλώνειον άγος. Ο Κύλωνας ήταν ένας Αθηναίος ευγενής και Ολυμπιονίκης, ο οποίος συγκέντρωσε τους οπαδούς του και προσπάθησε να κάνει πραξικόπημα καταλαμβάνοντας την Ακρόπολη. Φαίνεται ότι ο Κύλωνας καθοδηγήθηκε από τον πεθερό του Θεαγένη, τύραννο των Μεγάρων που είχαν προαιώνια αντιπαλότητα με την Αθήνα. Στο πραξικόπημα αντέδρασε ο Μεγακλής, που με τους δικούς του οπαδούς περικύκλωσε τους πραξικοπηματίες. Ο Κύλωνας την κοπάνησε για τα Μέγαρα, αλλά κάποιοι δικοί του δεν πρόλαβαν να διαφύγουν και κατέφυγαν ικέτες μέσα στον βωμό της Πολιάδας Αθηνάς που βρισκόταν πάνω στον βράχο. Στην αρχαιότητα, όποιος κατέφευγε σε ναό ή βωμό, γινόταν αυτομάτως προστατευόμενος του θεού ή της θεάς και θεωρούνταν έγκλημα να τον ακουμπήσουν.

Οι νικητές εγγυήθηκαν λοιπόν στους πραξικοπηματίες ότι θα τους άφηναν να φύγουν, οι ικέτες δέθηκαν στον βωμό με ένα ξεχωριστό σχοινί ο καθένας (σχοινί που συντηρούσε τη θεϊκή προστασία) και κατέβηκαν απ’ την Ακρόπολη. Οι άνδρες του Μεγακλή όμως έκοψαν τα σχοινιά με τα μαχαίρια τους και μετά, θεωρώντας ότι δεν υπήρχε η προστασία της θεάς τους σκότωσαν. Όπως βλέπετε, πάντα υπήρχε διασταλτική ερμηνεία των θεϊκών νόμων και εντολών.

Έκτοτε, διάφορα κακά βρήκαν την πόλη και οι πολίτες το απέδωσαν στο Κυλώνειον άγος, στην κατάρα δηλαδή που επισώρευσε στην πόλη το έγκλημα αυτό. Ρώτησαν το μαντείο των Δελφών τι να κάνουν και αυτό τους συμβούλευσε να καλέσουν τον Επιμενίδη από την Κρήτη για να κάνει κάθαρση στην πόλη τους. Φαίνεται ότι ο τετραπέρατος Κρητικός μάντης είχε άριστες δημόσιες σχέσεις με το μαντείο που έλυνε κι έδενε στην αρχαία Ελλάδα. Η καθαρτική του μέθοδος ήταν πρωτότυπη. Είπε στους Αθηναίους να συγκεντρώσουν μαύρα και άσπρα πρόβατα πάνω στην Ακρόπολη, να τα αμολήσουν και όπου σταθεί το καθένα για να βοσκήσει, να χτίσουν εκεί έναν βωμό και να το θυσιάσουν. Μιλάμε για σφαγή, πλην φαίνεται πως πέτυχε διότι έκτοτε η πόλη συνήλθε ή τουλάχιστον αυτό πίστεψαν οι Αθηναίοι.

Όσο για το περιβόητο παράδοξο του Επιμενίδη, όλοι το έχουν ακουστά κι ας μην ξέρουν τον ιδιοκτήτη του. Πρόκειται για ένα παράδοξο λογικής, που περιορίζεται στη μικρή φράση «Κρήται αεί ψεύσται», δηλαδή «οι Κρητικοί είναι πάντα ψεύτες». Επειδή όμως ο Επιμενίδης -που το είπε- ήταν Κρητικός, ήταν κι αυτός ψεύτης, άρα η φράση του δεν ισχύει, οπότε οι Κρητικοί λένε αλήθεια. Αν όμως λένε αλήθεια, τότε ο Επιμενίδης είχε δίκιο ότι είναι ψεύτες. Αλλά αφού είναι ψεύτες, η ρήση του δεν ισχύει, κ.ο.κ.

Ανεξαρτήτως αν έχει δίκιο ή άδικο, αυτή η αυταναιρούμενη φράση άφησε τον Επιμενίδη στην ιστορία, αφού υπάρχει και αναφορά του Αποστόλου Παύλου σ’ αυτήν. Γενικά θα πρέπει να ήταν πολύ χαλαρός τύπος ο Επιμενίδης. Ο μύθος λέει ότι στα νιάτα του έψαχνε ένα πρόβατο στα χωράφια στην Κρήτη, μπήκε σε μια σπηλιά, την έπεσε για ύπνο και… ξύπνησε μετά από 50 χρόνια. Νομίζοντας ότι είχε πάρει έναν μικρό υπνάκο, βγήκε και συνέχισε να ψάχνει την προβατίνα, μέχρι που είδε τον κόσμο αλλαγμένο και τα αδέρφια του γέροντες. Έτσι έπεισε λέει τους ανθρώπους ότι ήταν εκλεκτός των Θεών κι άμα θέλουμε τα πιστεύουμε αυτά τα παλαβά των προγόνων μας, οι οποίοι πάντως χρησιμοποιούσαν την φράση «Επιμενίδειος ύπνος».