Τοπικά νέα

Τι γλώσσα μιλούσαν στη Μικρά Ασία όταν γεννήθηκε ο Χριστός

slpress.gr 26 December, 2024 ΚΟΣΜΟΣΑΡΘΡΑ

Τι γλώσσα μιλούσαν στη Μικρά Ασία όταν γεννήθηκε ο Χριστός

Σε ποιόν βαθμό ήταν εξελληνισμένη η Μικρά Ασία στα χρόνια του Χριστού; Μια απάντηση στο πόσο είχε εξαπλωθεί η ελληνική γλώσσα στη Μικρά Ασία και στη Μέση Ανατολή, στα χρόνια του Χριστού ή στο έτος μηδέν, δίνεται και από τον Τουρκοαρμένιο λεξικογράφο Σεβάν Νισανιάν, που καταγράφει τις γλώσσες που ομιλούνταν τότε σε διάφορες περιοχές.

Ο ίδιος θεωρεί ότι αμιγώς ελληνικά ομιλούνταν τότε σε πάνω από χίλιες πόλεις της Μικράς Ασίας και μέρους της Μέσης Ανατολής -πόλεις παραλιακές αλλά και της ενδοχώρας. Τα ελληνικά είχαν διαδοθεί παντού ήδη από τις αρχαίες ελληνικές αποικίες και το εμπόριο, αλλά εν συνεχεία και από τα ελληνιστικά βασίλεια. Η γλώσσα μας είχε γίνει lingua franca σε Μέση Ανατολή, βόρεια Αφρική και ασφαλώς στην σημερινή νότια Ιταλία, επειδή έπαιζαν καθοριστικό ρόλο οι εμπορικές συναλλαγές και οι διάσπαρτες ελληνικές αποικίες σε πολλά σημεία της Μεσογείου.

Κατά συνέπεια, μέσα στις εκατοντάδες διαλέκτους και στα περίπλοκα στη γραφή αλφάβητα της εποχής εκείνης, ξεχώρισε η ελληνική ως πιο συνηθισμένη στην καθομιλουμένη, ως γλώσσα του εμπορίου και ως τελικά πιο απλή στη γραφή με τα κεφαλαία της σε σύγκριση με γλώσσες που είχαν η κάθε μία δικά της σχέδια και “ιερογλυφικά” (για το τι μιλούσαν στις περιοχές αυτές στα βυζαντινά χρόνια, μπορείτε να ανατρέξετε εδώ).

Στα ελληνικά πρωτομεταφράσθηκαν από τα αραμαϊκά τα λόγια του Χριστού και τα γραφτά των αποστόλων λίγες δεκαετίες μετά το θάνατό του. Η δε Παλαιά Διαθήκη είχε ήδη αρχίσει να μεταφράζεται στα ελληνικά (ως νόμοι των Ιουδαίων) κατ’ εντολή του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου γύρω στο 250 π.Χ. επειδή τα αραμαϊκά δεν ήταν και τόσο διαδεδομένα όσο τα ελληνικά στην Αίγυπτο και στις γύρω περιοχές, αλλά ήταν και ζήτημα πολιτικής. Το 290 μ.Χ. επισήμως πια άρχισε η γραφή της Καινής Διαθήκης στην ελληνιστική κοινή (φωτ. από τον κώδικα του Βατικανού, προς Θεσσαλονικείς). Στα ελληνικά και ο Σιναϊτικός κώδικας για το Σινά αργότερα, γύρω στο 320 μ.Χ.

Η αρχαία Μικρά Ασία

Για να ξαναγυρίσουμε στα χρόνια του Χριστού και λίγο μετά, τα χριστιανικά κηρύγματα γίνονταν το 100 μ.Χ. σε πολλές πόλεις στα ελληνικά “για να τα καταλαβαίνει ο κόσμος”. Η προς Εβραίους επιστολή του Παύλου (περίπου 60 μ.Χ.) στα ελληνικά πρωτομεταφράσθηκε σε πάπυρο όπως και η προς τους κελτικής καταγωγής Γαλάτες στην σημερινή Άγκυρα -στην καρδιά της Μικράς Ασίας. Σίγουρα, ένας λόγος ήταν πως δεν θεωρείτο εκείνην την εποχή κάποιος διανοούμενος και λόγιος αν δεν γνώριζε ελληνικά, όμως ο βασικός λόγος ήταν ότι τα ελληνικά είχαν την πρωτοκαθεδρία ως γλώσσα της αγοράς παντού.

Η λέξη “Έλληνας” σταδιακά λίγο αργότερα ταυτίσθηκε με το δημοκράτη, τον ειδωλολάτρη και έγινε ένα είδος βρισιάς -ξέπεσε βαθμιαία σε συνώνυμο του άπιστου προς την θρησκεία και του επικίνδυνου ριζοσπάστη, δηλαδή του δημοκράτη, αλλά και του “εθνικού”, του ειδωλολάτρη. Όμως τα “ελληνικά” ως όρος δεν έπαψαν να υπάρχουν και δεν ήταν “κακιά λέξη”. Τα ελληνικά, παρά τις μεγάλες αλλαγές που υπέστησαν στο πέρασμα των χρόνων, παραμένουν μέχρι σήμερα από τις ελάχιστες γλώσσες του κόσμου που διατηρούν τόσο μεγάλη συγγένεια προς την γλώσσα που ομιλούνταν πριν από 2500 χρόνια και ενώ το “Έλληνας” ήταν μια λέξη που οι Χριστιανοί για πολλούς λόγους απέφευγαν να χρησιμοποιούν, τα “ελληνικά” δεν είχαν την ίδια μοίρα ως λέξη.

Στην Μικρά Ασία και στη Μέση Ανατολή τα ελληνιστικά βασίλεια έσπειραν παντού την ελληνική γλώσσα. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος: “Αλέξανδρος, τρισμυρίους παίδας Περσών επιλεξάμενος, εκέλευσε γράμματα μανθάνειν ελληνικά”. Αργότερα οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να επιβάλουν τα λατινικά, που ήταν πολύ πιο εύκολη γλώσσα και, κυρίως, ήταν πλέον η γλώσσα της εξουσίας. Όμως δεν τα κατάφεραν και τα ελληνικά συνέχισαν να κυριαρχούν, ώσπου επί του Έλληνα Αυτοκράτορα Μαυρικίου -και του Ηρακλείου αργότερα- γίνονται πλέον η επίσημη γλώσσα του πολυεθνικού βυζαντινού κράτους.

Ξαναγυρνώντας στα χρόνια του Χριστού και λίγο πριν, το 80 π.Χ. ο Κικέρωνας απευθυνόμενος σε φίλο του, έγραψε: «Αν νομίζουν μερικοί ότι, γράφοντας στίχους στα λατινικά και όχι στα ελληνικά, θα αποκτήσουν μεγαλύτερη δόξα, πλανώνται πλάνην οικτράν. Η ελληνική γλώσσα ομιλείται από όλα σχεδόν τα έθνη. Ει οι θεοί διαλέγονται, την των ελλήνων γλώτταν χρώνται.» Ένα βασικό πρόβλημα με τα λατινικά ήταν η φτώχεια τους σε σύγκριση με το ελληνικό λεξιλόγιο -κάτι που αναγνώριζαν όλοι οι ελληνομαθείς λόγιοι των Λατίνων καθώς δεν έβρισκαν λέξεις για να μεταφράσουν τα ελληνικά φιλοσοφικά έργα ή τις τραγωδίες.

Ελληνικός πολιτισμός και γλώσσα

Οι ελληνικές πόλεις-κράτη, ένα ολοκαίνουργιο οργανωτικό μοντέλο που δοκιμάστηκε προηγουμένως στην Αθήνα και την Ιωνία, είχε εξαπλωθεί από καιρό σε όλες τις ακτές του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας. Οι πόλεις αποδέχτηκαν στον ελληνικό πολιτισμό μαζί με τη γλώσσα, την ελληνική μυθολογία ή την ιστορία της εποχής, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, τις ελληνικές μορφές λατρείας και ψυχαγωγίας και σε πολλές περιπτώσεις τις ελληνικές πολιτικές δομές. Η γλώσσα της ανάγνωσης και της γραφής ήταν πάντα και μόνο η ελληνική. Ωστόσο, ο πληθυσμός ήταν γηγενής. Οι Έλληνες δεν πολλαπλασιάστηκαν αυτομάτως ούτε κάθετα για να “εποικίσουν” τα ενδότερα της Μικράς Ασίας και τη Μέση Ανατολή. Όμως, έχοντας σημαντικότατο μέρος του εμπορίου στα χέρια τους, επέβαλαν αναίμακτα τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους στους γηγενείς.

Από την αρχαιότητα και μέχρι και τα ελληνιστικά χρόνια, ιδρύθηκαν περισσότερες από χίλιες ελληνικές πόλεις. Ακόμη και στην πιο άγρια τότε περιοχή, ξεθάβουν σήμερα αμέτρητες ελληνικές επιγραφές. Η επέκταση στα ελληνιστικά χρόνια δεν περιείχε το μοντέλο της δημοκρατικής διακυβέρνησης της Αθήνας και άλλων δημοκρατικών ελληνικών πόλεων καθώς άρχισε να επιβάλλεται η βασιλεία. Όμως όλα τα υπόλοιπα στοιχεία, όπως γλώσσα, θρησκεία, δημόσιες εκδηλώσεις, αγώνες, θέατρο, παιδεία, πολιτισμός, ήταν πλέον ελληνικά. Και επί Ρωμαίων αργότερα, όσο αυτοί άντεξαν στην Ανατολία, συνέχιζαν να χτίζονται νέες πόλεις σύμφωνα με το ελληνικό πρότυπο, όπως η Νικόπολη και η Πομπηιούπολη.

Ο Νισανιάν στον χάρτη του αποτυπώνει τα δεδομένα που, όπως λέει, συγκεντρώθηκαν από αρχαίες πηγές σχετικά με την εθνική και γλωσσική δομή της Ανατολίας γύρω στο έτος μηδέν. Ως πηγές αναφέρει τον Στράβωνα που έγραφε περίπου το 17 μ.Χ., και το εγκυκλοπαιδικό έργο του Πλίνιου Naturalis historia, που γράφτηκε γύρω στο 70 μ.Χ. Επίσης έλαβε υπ΄όψη και το δικό του λεξικό, καθώς ο Νισανιάν έχει γράψει ένα μνημειώδες ετυμολογικό λεξικό ειδικά για τοπωνύμια.

«Όσοι εγκαταστάθηκαν σε αυτές ήταν σε κάποιο άγνωστο ποσοστό Ρωμαίοι στρατιώτες και είχαν ντόπιους υπηρέτες. Ομως και των Ρωμαίων οι πόλεις παρέμεναν ελληνικές ως προς τη γλώσσα, τη θρησκεία, τον πολιτισμό και το ανήκειν. Στην αυτοκρατορική εποχή, ο αστικός πολιτισμός (με τη βοήθεια φορολογικών πλεονεκτημάτων) θα εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα και η γλώσσα των πόλεων (ελληνική) και η νέα θρησκευτική σύνθεση (χριστιανισμός) θα καθιερωθεί σε όλη την Ανατολία προς τον 4ο αιώνα», γράφει ο Νισανιάν αναφερόμενος στους ελληνορωμαϊκούς χρόνους της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής.

Και σήμερα μιλιούνται παντού τα ελληνικά -το σπουδαιότερο προϊόν που εξήγαγε ποτέ ο Έλληνας. Αν αφαιρεθούν οι ελληνικές λέξεις από όλες τις δυτικές και σλαβικές γλώσσες, αυτές δεν θα μείνουν ούτε με το μισό λεξικό τους. Ολόκληρες επιστήμες και τέχνες θα εξαφανιστούν -όπως η ιατρική- αν βγουν από μέσα οι όροι με τις ελληνικές ρίζες. Φυσικά, πάντα θα υπάρχουν οι οπαδοί της λατινογενούς κουλτούρας, που παραλείπουν ότι οι Ρωμαίοι ήρθαν στην Ελλάδα με 5.000 λέξεις και έφυγαν με 15.000. Ο Κικέρωνας και άλλοι λόγιοι των Λατίνων έκαναν αγώνα για να αυγατίσουν το λεξιλόγιο των Ρωμαίων. Όσο για τους οπαδούς των “ινδοευρωπαϊκών ριζών”, μιας ανύπαρκτης γλώσσας που προμοτάρουν και στα πανεπιστήμια, στην οποία ανάγουν και την ελληνική, αγνοούν ότι ακόμα κι αν ευσταθεί η θεωρία τους, σε όλους μπορείς να δώσεις δυο ρίζες να φυτέψουν, αλλά το θέμα είναι ποιοι θα φτιάξουν από δαύτες δάσος.