Ο Άγιος Τίτος ο Απόστολος και η ιστορία του ναού στο μαρτυρικό Τυμπάκι

24 August, 2024 ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑΑΡΘΡΑ

Ο Άγιος Τίτος ο Απόστολος και η ιστορία του ναού στο μαρτυρικό Τυμπάκι

Ο Απόστολος Τίτος, έγινε χριστιανός από τον Απόστολο Παύλο, με τον οποίο και συνεργάστηκε, στην διάδοση του Ευαγγελίου. Τον ακολούθησε στην Ιερουσαλήμ και κατόπιν επιφορτίστηκε να πάει στην Κόρινθο για να δει την κατάσταση της εκεί Εκκλησίας. Στην επιστροφή του, συνάντησε τον Απόστολο Παύλο στην Μακεδονία και μετά πήγαν μαζί στην Κρήτη, όπου εκεί ο Παύλος τον έκανε επίσκοπο του νησιού και του είπε να κάνει και ιερείς για όλο το νησί.

Ο Παύλος του έστειλε και την γνωστή προς Τίτον επιστολή, από την οποία γνωρίζουμε, ότι ο Έλληνας μαθητής του Παύλου είναι «τέκνον του γνήσιον». Από την ίδια επιστολή του μαθαίνουμε ότι ο Τίτος είχε λαμπρούς συνεργάτες στην Κρήτη, τον Ζηνά τον νομικό και τον περίφημο Απολλώ. Απεβίωσε το έτος 105 μ.χ.

Η Κάρα του Αγίου βρίσκεται στον ομώνυμο Ναό Ηρακλείου Κρήτης. Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου βρίσκονται στις Μονές Μεγ. Λαύρας, Παντοκράτορος και Παντελεήμονος Αγίου Όρους, Λειμώνος Λέσβου και στην Λαύρα Αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκι Αγίας Πετρουπόλεως.

Το μαρτυρικό Τυμπάκι και η ιστορία ενός εμβληματικού ναού

Το έτος 1911 αποφασίστηκε η διεύρυνση του παλαιού Ναού του Αγίου Αποστόλου Τίτου διότι είχε αυξηθεί ο πληθυσμός και δημιουργήθηκε πρόβλημα χωρητικότητας. Όταν άρχισαν οι εργασίες για την κατεδάφιση των πλευρικών τοίχων, εγκαταστάθηκε εντός του Ναού, ένα σμάρι μέλισσες, από κάποια κυψέλη της περιοχής. Οι μέλισσες ενοχλούσαν τους εργάτες και δεν τους επέτρεπαν να εργαστούν, παρόλα τα μέτρα που ελήφθησαν εκείνη την εποχή (κάπνισμα με θειάφι κ.α.). Τα Ιερά Μυστήρια (Γάμοι, Βαπτίσεις) που τελέστηκαν εκείνη την χρονική περίοδο έγιναν στα σπίτια. Το γεγονός εκλήφθηκε ως «Σημείο Άνωθεν» για να μη πειραχτεί ο Ναός και έτσι αποφασίστηκε η ανοικοδόμηση μεγαλύτερου, στο διπλανό οικόπεδο ιδιοκτησίας της Εκκλησίας.
Τα θεμέλια του νέου Ναού ετέθησαν το έτος 1925 και περί το 1930 είχε χτισθεί τοίχος, που έφτανε το ύψος του ενός μέτρου επάνω από το υπέργειο δάπεδο. Το έτος 1940 είχε ολοκληρωθεί η οικοδομή και κτίσθηκε ο τρούλος καθώς και όλα τα τμήματα της οροφής από μπετόν. Έπειτα τοποθετήθηκε κάτω από την βόρεια κεραία της οροφής μπροστά στον βορειοανατολικό πεσσό, ξύλινο προσκυνητάρι με εικόνα του Αγίου Τίτου έργο του ζωγράφου Νικολαϊδη. Το προσκυνητάρι αυτό με την εικόνα, βρίσκεται σήμερα στον βόρειο τοίχο του νάρθηκα.

Το έτος 1941 βομβαρδίστηκε το Τυμπάκι από τις γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες μετά την κατάληψη της Κρήτης, έφεραν και εγκατέστησαν στην περιοχή ισχυρή δύναμη στρατού και ξεκίνησαν την κατασκευή αεροδρομίου νότια του χωριού, στα κτήματα της μονής Οδηγητρίας και συγκεκριμένα στο μετόχι αυτής «Φωτεινόπουλο». Τότε κατεδάφισαν τα υπάρχοντα κτίσματα του μετοχίου (φάμπρικα, σταύλους, καταλύματα μοναχών) και τον αρχαίο ναό του Γεννεσίου της Θεοτόκου τον επικαλούμενο από τους εντοπίους «Παναγία Φωτεινιανή».
Κατά τον βομβαρδισμό του Τυμπακίου το 1941, από τα πολεμικά γερμανικά αεροπλάνα, συνέβη το εξής θαυμαστό: Μία βόμβα τρύπησε την βόρεια κεραία της οροφής του Ναού και καρφώθηκε στο τσιμεντένιο δάπεδο «σαν σε ζυμάρι» χωρίς να εκραγεί! Μόνο τα πτερύγια της βόμβας έμειναν στην επιφάνεια του δαπέδου και στην οροφή μια μικρή τρύπα, στην οποία διακρινόταν οι σιδηρόβεργες του μπετόν σχηματίζοντας το σημείο του σταυρού και προκαλώντας την απορία πως πέρασε ανάμεσά τους η βόμβα. Το θαύμα έγινε γνωστό στα περίχωρα και όλοι οι κάτοικοι της περιοχής έσπευσαν να το ιδούν.
Μόνον ένα μικρό θραύσμα σιδήρου, καρφώθηκε στην εικόνα που ανέφερα παραπάνω, την μοναδική που υπήρχε στο Ναό τότε και μπροστά στην οποία έπεσε η βόμβα. Αυτό φαίνεται πάνω στην εικόνα μέχρι σήμερα.
Κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής αποφασίστηκε από την διοίκηση των κατοχικών στρατευμάτων Τυμπακίου, η κατεδάφιση του παλαιού Ναού του Αγίου Τίτου, για την χρησιμοποίηση των οικοδομικών υλικών (λαξευμένες πέτρες) στα κατασκευαστικά έργα του νέου αεροδρομίου των κατακτητών. Για τον λόγο αυτό επιστρατεύτηκε η ομάδα εργασίας (αγγαρείας) απαρτιζόμενη από ντόπιους νέους του Τυμπακίου και των περιχώρων. Όταν ορίστηκε η ήμερα έναρξης της κατεδάφισης του Ναού, έσπευσε επί τόπου ο δραστήριος εφημέριος του, παπά Γιώργης Μαρκαντωνάκης και απαγόρευσε στην ομάδα εργασίας να συμμετέχει στην κατεδάφιση, λέγοντας προς τον γερμανό διοικητή:
«Εμείς οι χριστιανοί χτίζουμε εκκλησίες, δεν γκρεμίζουμε!». Τότε εκείνος θύμωσε και έδωσε εντολή σε ένα γερμανό στρατιώτη να ανεβεί στην οροφή και να ξεκινήσει την κατεδάφιση από την νοτιοδυτική γωνία της. Μόλις κατάφερε εκείνος να ρίξει την πρώτη γωνιακή πέτρα, γκρεμίστηκε και ο ίδιος νεκρός!
Συνέβη τότε μεγάλη ταραχή και προκλήθηκε φόβος και τρόμος στους στρατιώτες, οι οποίοι έφυγαν βιαστικά μαζί με τον επικεφαλής τους αξιωματικό. Οι δε έλληνες με δέος και θαυμασμό για την άμεση επέμβαση του Αγίου Τίτου, απέδωσαν δοξολογία στον Θεό για την παράδοξη διάσωση του Ναού.
Σε αυτόν το παλαιό Ναό, ανάμεσα στα τέμπλα των δύο κλιτών, μπροστά στον πεσσό του Αγίου Βήματος, διασώζονταν μέχρι και την δεκαετία του 1950 σε ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι, η μεγάλη εφέστιος εικόνα του Αγίου Αποστόλου Τίτου (19ου αιώνος). Στο κέντρο της, εικονίζονταν ο Άγιος σε γεροντική ηλικία, ένθρονος, με πλήρη αρχιερατική αμφίεση. Στα τέσσερα πλαίσια της εικόνας ήταν ιστορημένοι οι Άγιοι Δέκα Μάρτυρες της Γορτύνης. Όμοια της (του ίδιου ζωγράφου) υπάρχει στο προσκυνητάρι του νότιου πεσσού του Ναού του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο. Δυστυχώς καταστράφηκε μόνον αυτή με το ξύλινο προσκυνητάρι της, από πυρκαγιά σε εκείνο το σημείο, που ξεκίνησε από το καλάθι των σβησμένων κεριών δίπλα στην εικόνα.

Καταγραφή ἐκκλησιαστικῶν καταστροφῶν ἀπό τούς ναζιστές Γερµανούς σέ ἐκκλησίες τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς µας (Α´ µέρος)

Ἐνορία Τυµπακίου

Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ εἶναι ἀποσπάσματα ἀπό ὁμιλία τοῦ Σεβ. Ποιμενάρχου μας κ. Μακαρίου ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε στό Πολιτιστικό μας Κέντρο, στίς 16/12/2018, στήν ἐκδήλωση, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱ. Ἐ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Εὐγένιο, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 40 ἐτῶν ἀπό τήν κοίμησή του. Στό ἑπόμενο τεῦχος θά ἀκολουθήσουν καί ἄλλα ἀποσπάσματα πού ἀφοροῦν καταγραφές ἐκκλησιαστικῶν καταστροφῶν σέ ἄλλες ἐκκλησίες τῆς Ἐπαρχίας μας.
Ἀπό τό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας:
Μετά τή φυγή τῶν Γερμανῶν τό Ἑλληνικό Κράτος ἔκανε, ὡς γνωστόν, διάφορες ἀπογραφές. Στήν προσπάθειά του γιά τή συγκέντρωση στοιχείων καταστροφῶν πού ἔγιναν, μεταξύ ἄλλων συμπεριλαμβάνεται καί ἕνα τηλεγράφημα τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καί Θρησκευμάτων, πρός τήν τότε Ἱερά Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας, μέ τό ὁποῖο ζήτησε κατάσταση ζημιῶν πολέμου καί κατοχῆς, εἰς βάρος Ἱερῶν Ναῶν καί Ἱερῶν Μονῶν τῆς δικαιοδοσίας τῆς ἐν λόγῳ Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς.
Ἀπό τήν, ὅση καί ὅπως σώζεται, συνημμένη κατάσταση ζημιῶν, στό ἀπαντητικό ἔγγραφο τοῦ προαναφερθέντος τηλεγραφήματος, πού ὑπάρχει στό ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, τό ὁποῖο ὑπογράφει ὁ Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαρκάκης προκύπτουν τά ἀκολουθοῦντα στοιχεῖα πού ἀξίξει νά ἀναφερθοῦν, γιά νά σχηματισθεῖ γνώμη καί γιά τήν «εὐλάβεια»!!! τῶν κατακτητῶν τῆς περιόδου πού ἀναφερόμαστε. Σημασία ἔχει ἐδῶ τό τί ἱερά κατέστρεψαν ἀσεβῶς οἱ κατακτητές καί ὄχι ἡ χρηματική ἀξία τους. Ἡ ἀνάγνωση καί μόνο τῶν στοιχείων ἀποτελεῖ ἕνα ἐπί πλέον θλιβερό τεκμήριο τῶν πράξεων τῶν Ναζί καί εἰδικά γιά τό πῶς φέρθηκαν γιά Ἱερούς Ναούς καί ἱερά τῆς πίστεώς μας.
Ἔγραψε, (ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 172/110/4-10-1945, Ἅγιοι Δέκα, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ) λοιπόν, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαρκάκης, ἀπό τούς Ἁγίους Δέκα (τό κοσμικό του ὄνομα ἦταν Χαράλαμπος Μαρκάκης, καταγόταν ἀπό τό Τυμπάκι, πῆγε στό Μοναστῆρι τῶν Ἀπεζανῶν τήν 1/8/1906, σέ ἡλικία 19 ἐτῶν. Στίς 19/12/1907, ἐκάρη Μοναχός καί ἔλαβε τό ὄνομα Χρύσανθος. Διετέλεσε καί Ἡγούμενος τῆς ἐν λόγῳ Ἱ. Μονῆς. Ἀπεβίωσε στίς 2/2/1957, (πληροφ. ἀπό τό Μοναχολόγιο τῆς Ἱ. Μονῆς Ἀπεζανῶν): «Τάς ζημίας αἵτινες ἐπηνέχθησαν εἰς βάρος τῶν Ἱερῶν Ἐνοριακῶν Ναῶν τῆς Δικαιοδοσίας τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, παρά τῶν Γερμανικῶν καί Ἰταλικῶν Στρατευμάτων κατά τό διάστημα τῆς κατοχῆς…
Ἀποστ. Τίτου Τυμπακίου: Ἡ ἐνορία αὕτη ἀπαριθμοῦσα περί τούς 2000 ἐνορίτας κατεστράφη τελείως καί ἡ περιοχή αὐτῆς ἐχρησιμοποιήθη ὡς ἀεροδρόμιον ἐπί 4 συνεχῆ ἔτη. -Κατά τούς ἀλλεπαλλήλους βομβαρδισμούς ὁ Ἱ. Ναός ὑπέστη ζημίας 570.000 δρ. (Ὅπου στό κείμενο ἀναγράφονται δραχμές, πρέπει νά ὑπολογιστοῦν μέ τήν τότε ἀξία τους). Ἐπίσης κατά τούς βομβαρδισμούς κατεστράφησαν τά οἰκήματα τοῦ Ἱ. Ναοῦ 2.500.000 δρ. -Καταστροφή καί δίωσις ἕξ Ἐξωκκλησίων 3.500.000 δρ. –Κατεδάφησις τελεία Νεκροταφείου 2.500.000 δρ. -Ἔκοψαν καί ἀφήρπασαν 100 κυπαρίσσους 60.000 δρ. -Ἀφήρπασαν διάφορα οἰκοδομίσιμα ὑλικά (Τσιμέντα, ἄσβεστον, σίδηρα, ξυλεία κ.λ.π. ἀξίας 1.305.000 δρ. –Καθυστέρησις καλλιεργείας ἀκινήτων ἀγρῶν τοῦ Ἱ. Ναοῦ ἀπό 4 ἔτη 800.000 δρ. -Ἁρπαγή ἁπάντων τῶν ἐπίπλων καί σκευῶν τοῦ Ἱ. Ναοῦ 300.000 δρ. -Ἐβεβήλωσαν καί ἐξεθρόνησον τόν Καθεδρικόν Ναόν τῆς ἐνορίας ζημία ὑπολογιζομένη 400.000 δρ. -Ἀφήρπασον δύο Κώδωνας 300.000 δρ. -Κατέστρεψαν ἕν Ἀλεξικέραυνον 150.000 δρ. -Ἀφήρπασον τούς εἰς τούς Τρούλους τοῦ Ἱ. Ναοῦ Σιδηρένιους Σταυρούς 200.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 12.585.000 δρ…

Ἐρχόμαστε τώρα στόν Ἀρκαδίας Εὐγένιο Ψαλιδάκη, ὅπως αὐτός ἐνήργησε γιά τά ὅσα παραπάνω ἀναφέρθηκαν. Μετά τήν ἐκλογή, χειροτονία (τελέσθηκε στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, στίς 20/1/1946) καί ἐνθρόνισή του (τελέσθηκε στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ ἔτους 1946) ἀπευθύνθηκε (ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 382/204/3-7-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ) στήν ἐπί τῶν Ἐξωτερικῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων Ἐπιτροπήν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί ἔγραψε τά ἑξῆς: «Εἰς ἀπάντησιν τοῦ ὑπ᾽ ἀριθ. 985/337 καί χρονολογίαν 16-4-46 ὑμετέρου ἐγγράφου προαγόμεθα νά γνωρίσωμεν Ὑμῖν ὅτι, ἀποφάσει τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου τό ἀποσταλέν ποσόν δραχμῶν 1.000.000 διά τήν πρόχειρον στέγασιν τῶν ἀκαλύπτων Ἱερῶν Ναῶν τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, διετέθη ὡς ἀκολούθως.
Εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου Τυμπακίου δραχ. 500.000.
Αἱ ζημίαι τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς ἐνορίας ταύτης, ἀριθμούσης 2.000 κατοίκους, εἶναι τόσον σοβαραί ὥστε ἡ τέλεσις ἐν αὐτῷ τῆς Θείας Λατρείας κατά χειμερινούς ἰδίᾳ μῆνας καθίσταται ἀδύνατος, διότι ἔχουσι καταστραφεῖ ἐξ ὁλοκλήρου τά κουφώματα καί οἱ ὑαλοπίνακες τῶν θυρῶν καί παραθύρων αὐτοῦ, ἡ δ᾽ ὀροφή του ἔχει ὑποστεῖ σοβαράς βλάβας. Αἱ ζημίαι αὐτοῦ ὑπολογιζόμεναι εἰς δραχμάς 1940-41 ἀνέρχονται εἰς 12.585.000…
Ὄθεν εὐχαριστοῦντες Ὑμᾶς παρακαλοῦμεν ὅπως λαμβάνοντες ὑπ᾽ ὄψιν τάς σοβαράς ζημίας ἅς ὑπέστησαν οἱ Ἱεροί Ναοί τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς ἐκ τοῦ πολέμου καί τῆς κατοχῆς, καθώς καί τήν οἰκονομικήν ἀδυναμίαν τῶν χριστιανῶν τῶν κατεστραμμένων ἰδίᾳ χωρίων ἔλθητε καί αὖθις πλέον γενναιόδωροι ἀρωγοί, πρός ἐπιτέλεσιν τῶν ἀναγκαιοτέρων ἐπισκευῶν τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῆς Θεοσώστου ἐπαρχίας ἡμῶν καί ἐξυπηρέτησιν τῆς Θείας Λατρείας».
Ἐν συνεχείᾳ ἔγραψε, στίς 14 Ἰουλίου 1946, ἀπό τίς Μοῖρες (ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 381/203/14-7-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ.) στό ἴδιο παραπάνω Ὑπουργεῖο, ἐπανερχόμενος στό θέμα τῶν ὡς ἄνω καταστροφῶν: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά ὑποβάλωμεν Ὑμῖν κατάστασιν ζημιῶν τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας καί νά παρακαλέσωμεν ὅπως εὐαρεστούμενοι ἐνεργήσητε παρά τῇ ἁρμοδίᾳ ἐπιτροπῇ ἵνα ἔλθῃ ἀρωγός πρός ἐπισκευήν αὐτῶν». (Στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, ὑπάρχουν ἀρκετά ἔγγραφα περί τῆς χρηματοδοτήσεως τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, γιά τήν ἀποκατάσταση ζημιῶν Ἱ. Ναῶν της, ὅπως π.χ. τό ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 985/337/16-4-1946, ἔγγραφο τῆς ἐπιτροπῆς ἐξωτερικῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τό ὁποῖο ὑπογράφει ὁ Σύρου Φιλάρετος, Πρόεδρος καί ὁ Α. Σ. Ἀλεβιζᾶτος, Γεν. Γραμματέας, πού γνωρίζει στόν Ἀρκαδίας Εὐγένιο τήν ἀποστολή 1.000.000 δρ. «ποσό ἀσήμαντο» ὅπως τό περιγράφει, προερχόμενο ἀπό δωρεές).
Εἶναι δέ χαρακτηριστική ἡ δεύτερη παράγραφος τοῦ ἔγγράφου του, πού ἀφορᾶ τό Τυμπάκι: «Ἰδιαιτέρως παρακαλοῦμεν ὅπως χορηγηθῇ ἀνάλογον ποσόν πρός ἐπισκευήν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, τοῦ Ἀποστόλου Τίτου Τυμπακίου τοῦ μεγαλοπρεπεστέρου Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, ὑποστάντος δέ τάς σοβαροτέρας ζημίας ἐκ βομβαρδισμῶν καί τῆς ἀνατινάξεως τῶν οἰκιῶν τῆς κωμοπόλεως ταύτης ὑπό τῶν Γερμανῶν, οἵτινες εἶχον μετατρέψει τόν περικαλῆ αὐτόν Ναόν εἰς κινηματοθέατρον».
Συνημμένα δέ στό ἐν λόγῳ ἔγγραφο ἀπέστειλε συνοπτική κατάσταση ζημιῶν πολέμου καί κατοχῆς Ἱερῶν Ναῶν τῆς Περιφέρειας τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας ὡς ἑξῆς:
«1) Ἀποστόλ. Τίτου, Τυμπάκι, 12.000.000 δρ., (Ἡ ἐνορία ἐξεκκενώθη τελείως καί κατερειπώθησαν αἱ οἰκίαι, ὁ Ἱερός Ναός ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς κινηματοθέατρον κατεστράφησαν δέ τελείως καί 12 Παρεκκλήσια).
Σέ ἄλλο ἔγγραφο (φάκελος 1946 (Ὀκτωβ. – Δεκέμβ.) Ἀρχεῖα 85 (α-κζ), 110, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ.) βρέθηκε κατάσταση γιά αὐτά τά παρεκκλήσια τοῦ Τυμπακίου πού ὑπογράφει, στίς 16 Νοεμβρίου 1946, ὁ π. Γεώργιος Μαρακαντωνάκης, (Ἐφημέριος τῆς Ἐνορίας Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου) «Ἐμφαίνουσα τάς Ἐκκλησίας πού κατεδάφισαν οἱ Γερμανοί ἐκ θεμελίων κατέκαυσαν τά τέμπλα καί τάς Ἱ. Εἰκόνας. 1ον Τόν Ἅγιον Γεώργιον (ξανακτίστηκε μετά τήν κατοχή) ἐν τῷ Νεκροταφείῳ, κατεδαφίσθη ἡ Ἐκκλησία, τό περιτοίχισμα τοῦ Νεκροταφείου καί τά μνημεῖα. 2ον Τόν Ἅγιον Ἰωάννην ἐν τῷ συνοικισμῷ Κοκκίνου Πύργου, κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 3ον Τό ἐξωκλήσιον Ἅγιος Νικόλαος εἰς θέσιν «Ἀμπαδιά» κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 4ον Τήν «Ζωοδόχον Πηγήν» (ἐντός τοῦ ἀεροδρομίου Τυμπακίου) εἰς θέσιν Πυργιώτισσα κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 5ον Τό ἐξωκλήσιον «Ἀπόστολος Πέτρος» (ἐντός τοῦ ἀεροδρομίου Τυμπακίου) εἰς θέσιν Ἀργουλίδα κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 6ον Τό Παρεκκλήσιον «ἡ Γέννησις τῆς Θεοτόκου» (παλαιός μετοχιακός Ἱ. Ναός μέ οἰκήματα, τῆς Ἱ. Μονῆς Ὁδηγητρίας, ἐντός τοῦ Ἀεροδρομίου Τυμπακίου. Δέν ἀναγέρθηκε ξανά, λόγος γιά τόν ὁποῖο ὅταν κτίστηκε ἡ κοντινή σέ αὐτόν ἐκκλησία τοῦ Ἁγ. Νεκταρίου, ἐκτός Ἀεροδρομίου, τό νότιο κλίτος του ἀφιερώθηκε στή Γέννηση τῆς Θεοτόκου) κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. Ἀφήρεσαν ἀπό τήν μεγάλην Ἐκκλησίαν 45.000 ὁκάδες ἀσβέστου σουρωτοῦ, 168 σάκους τσιμέντου καί εἵκοσι κυβικά ξυλείας καί ὅσα ἔπιπλα ὑπῆρχον εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἤτοι Ντολάπες, Ἐκκλησιαστικά καί Ἱερά Σκεύη».
Στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ὑπάρχει πρακτικό συνεδρίασης τοῦ Ἐκκλησιαστ. Συμβουλίου τῆς Ἐνορίας Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου μέ ἡμερομηνία 7 Ἰουνίου 1946, (ἀριθ. εἰσερχ. Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας 69/12-6-1946), μέ τό ὁποῖο ἐξουσιοδοτήθηκε ὁ Νικόλαος Κασσωτάκης, Ταμίας γιά τήν παραλαβή ἀπό τήν Ἱ. Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας, στίς Μοῖρες, τοῦ ποσοῦ τῶν 500.000 δραχμῶν, ἀρωγή τοῦ Δημοσίου πρός ἐνίσχυση γιά τήν τοῦ ὑπό τῶν κατακτητῶν καταστραφέντος Ἱ. Ναοῦ τοῦ Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, σύμφωνα μέ τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. Ι πράξη Β΄ ἀπόφαση τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου.
Ὑπογράφουν ὁ π. Γεώργιος Μαρακαντωνάκης, Πρόεδρος, Νικόλαος Φραγκουλάκης, Ἀντιπρόεδρος, Νικόλαος Μανιδάκης, Γραμματέας, Νικόλαος Κασσωτάκης, Ταμίας καί Ἐμμανουήλ Συγγελάκης, Σύμβουλος. Ἀκόμα ὑπάρχει ἡ ἀπόδειξη παραλαβῆς τοῦ ἐν λόγῳ ποσοῦ ἀπό τόν Θεοφιλ. Ἐπίσκοπο Ἀρκαδίας Εὐγένιο, Πρόεδρο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου.
Ἐπί πλέον στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας ὑπάρχει ἔκθεση καί προϋπολογισμός, τῆς 13ης Νοεμβρίου τοῦ 1946, τοῦ Νομομηχανικοῦ δημοσίων ἔργων Ἡρακλείου (φάκελος 1946 (Ὀκτώβ. – Δεκέμβ.) Ἀρχεῖα 85 (α-κζ), 110, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ.) τῆς ἀπαιτούμενης δαπάνης πρός ἐπισκευή τῶν ἐκ τοῦ πολέμου προξενηθεισῶν ζημιῶν στόν Ἱ. Ναό Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. Ἀναφέρει αὐτή ἡ ἔκθεση: «Συνεπείᾳ τῶν κατά Μάϊον τοῦ 1941 ἐνεργηθέντων ἀπ᾽ ἀέρος βομβαρδισμῶν ὑπό τῶν Γερμανῶν, ὁ Ἱερός Ναός Ἁγίου Τίτου ἐν Τυμπακίῳ ὑπέστη τάς κάτωθι ζημίας: 1) Κατεστράφη τμῆμα τοῦ σφαιρικοῦ καί κυλινδρικοῦ θόλου, 2) Κατεστράφησαν τά πλεῖστα τῶν κουφωμάτων 3) Κατέπεσεν τμῆμα τοῦ κωδωνοστασίου καί κατεστράφησαν οἱ κώδωνες 4) Ὑπέστη φθοράς τό ἐπίχρισμα καί τά ἱερά. Ἀπαιτουμένη ἐκτέλεσις ἐργασιῶν πρός ἐπισκευήν. Ἔνδειξις ἐργασιῶν, Εἶδος Μονάδος, Ποσότητες, Τιμαί Μονάδος, Δαπάνη. Σιδηροπαγές σκυροκονίαμα, μ3, 600, 500.000, 3.000.000 δρ., Ἐπισκευαί λιθοδομῶν, μ3, 30,00, 70.000, 2.100.000 δρ., Κουφώματα ἐν γένει, μ2, 80,00, 100.000, 8.000.000 δρ., Ἐπιχρίσματα, μ2, 500,00, 6.000, 3.000.000 δρ., Ἐπισκευή κωδωνοστασίου κατ᾽ αποκοπήν 1.000.000 δρ., Κατασκευή σιδηρῶν σταυρῶν Τρούλου καί Κωδωνοστασίου, τεμ., 2, 250.000, 500.000 δρ., Ἐπισκευή Ἀλεξικεραύνου κατ᾽ ἀποκοπήν 400.000 δρ., Σύνολον 18.000.000 δρ.».
Ἀκόμα βρίσκουμε στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας ἕνα ἄλλο ἔγγραφο τῆς 7ης Αὐγούστου τοῦ 1946 (ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 438/249/7-8-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ.) πού τό πέμπει στήν ἴδια ὡς ἄνω Ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στό ὁποῖο ὁ Ἀρκαδίας Εὐγένιος ἀναφέρει: «Προαγόμεθα ἐν συνεχείᾳ πρός τό ὑπ᾽ ἀριθ. 381/203 καί χρονολογίαν 14ην Ἰουλίου 1946 ἡμέτερον ἔγγραφον, νά ὑπενθυμίσωμεν Ὑμῖν τήν ἀνάγκην τῆς οἰκονομικῆς ἐνισχύσεως, τῆς ἐνορίας Τυμπακίου τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς, πρός ἐπισκευήν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, ὑποστάντος σοβαρωτάτας ζημίας ἐκ βομβαρδισμῶν καί τῆς ἀνατινάξεως τῶν οἰκιῶν τῆς κωμοπόλεως ταύτης, ἐκκενωθείσης ὑπό τῶν Γερμανῶν, μικρόν μετά τήν κατάληψιν τῆς Κρήτης ὑπ᾽ αὐτῶν.
Ἄνευ τῆς ὑλικῆς ταύτης ἀρωγῆς, καθίσταται ἀδύνατος ἡ ἐπισκευή αὐτοῦ, διότι, οἱ κάτοικοι Τυμπακίου, ἀδυνατοῦσι ἐπί τοῦ παρόντος, νά ἀντιμετωπίσωσι τάς ἀπαραιτήτους ἀνάγκας τῆς ζωῆς, λόγῳ τῶν ἀνεκτιμήτων καταστροφῶν τάς ὁποίας ὑπέστησαν, εἶναι δ᾽ ἀδύνατον ὁ Ἱερός οὗτος Ναός, ὡς ἔχει σήμερον, νά χρησιμοποιηθῇ διά τήν τέλεσιν τῆς Θείας Λατρείας, κατά τόν προσεχῆ χειμῶνα καί δέν ὑπάρχει ἕτερος διότι οἱ δώδεκα Ναΐσκοι τῆς ἐνορίας ταύτης, κατεδαφίσθησαν ὑπό τῶν Γερμανῶν.
Ὅθεν παρακαλοῦμεν καί αὖθις, ὅπως χορηγήσητε ἀνάλογον ποσόν δι᾽ ἐπισκευήν τῶν σοβαρωτέρων ζημιῶν τοῦ ὡς ἄνω Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, τῆς ἐνορίας Τυμπακίου, πρός ἐξυπηρέτησιν τῆς Θείας Λατρείας ἐν αὐτῇ».
Σέ ἄλλο ἔγγραφο τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου, τῆς 15ης Νοεμβρίου 1946, (ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 683/409/15-11-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μ. Γ. Ἀ.) πρός τήν ἐπί τῶν Ἐξωτερικῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων Ἐπιτροπή τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ τό ὁποῖο ἀπέστειλε ἔκθεση τοῦ Νομομηχανικοῦ δημοσίων ἔργων Ἡρακλείου περί τῶν ζημιῶν τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, ἀναφέρει γι᾽ αὐτές «… ἅς οὗτος ὑπέστη ἐκ βομβαρδισμῶν κατά τήν μάχην τῆς Κρήτης, ὑπό Γερμανικῶν ἀεροπλάνων καί ἐκ τῆς δι᾽ ἐκρηκτικῶν ὑλῶν, ἀνατινάξεως τῶν οἰκιῶν τῆς κωμοπόλεως ταύτης… εἶναι ἀδύνατον νά χρησιμοποιηθῇ ὁ Ἱερός οὗτος Ναός, διά τήν τέλεσιν τῆς Θείας Λατρείας, ἐάν δέν γίνωσιν αἱ πλέον ἀπαραίτητοι ἐπισκευαί αὐτοῦ…».

Τό παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στό Περιοδικό τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας «Ἐν Ἐσόπτρῳ», τεῦχος 53, ἔτος 2019, σελ. 18-23.

Αποκάλυψη επιγραφών, την 28η Οκτωβρίου 2019, έξω από τον Ι. Ν. Αγ. Τίτου Τυμπακίου που αφορούν καταστροφές επι Οθωμανικής και Γερμανικής Κατοχής.
Μετά τη Θ. Λειτουργία και τη Δοξολογία στον Ι. Ν. Αγ. Τίτου Τυμπακίου για την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 2019, έξω από τον εν λόγω Ι. Ναό τελέσθηκε Τρισάγιο για όσους θυσιάσθηκαν στην περιοχή του Τυμπακίου κατά την Οθωμανική και Γερμανική Κατοχή και αποκάλυψη επιγραφών εις μνήμην τους, στα ελληνικά, αγγλικά και γερμανικά, με στοιχεία καταστροφών στο Τυμπάκι κατά την Οθωμανική και Γερμανική Κατοχή.
Το κείμενο της επιγραφής που αφορά την Οθωμανική κατοχή αναφέρει:

Ἀπό ἔκθεση ὠμοτήτων καταστροφῶν κατά τήν Ὀθωμανική Κατοχή 28/9/1866 στό Τυμπάκι
«Ὀγδοήκοντα οἰκίας ἔκαυσαν, ὁ στρατός διαμείνας ἐκεῖ ἐπί πέντε μῆνας ἔπραξε τά αἴσχιστα, διετάχθη νά κατοικῇ μέ τάς ὑποτεταγμένας οἰκογενείας αἵτινες θέλουσαι νά ἀπέλθωσιν ἐμποδίζονται. Τό θυγάτριον τοῦ Γεωργίου Φανουργάκη δεκαετές διεφθάρη παρ᾽ αὐτῶν καί ἀπέθανε. Τήν ἐκκλησίαν Ἅγιος Τίτος βεβηλώσαντες κατεσύντριψαν τάς εἰκόνας, τάς ὁποίας ἔπειτα ὑπεχρέωσεν ὁ Ρεσίτης καί ἠγόρασαν διά 1200 γρόσια. Τά ἐρείπια δέ αὐτῆς μεταποίησαν εἰς σταύλους ἀλόγων καί μαγηρεῖα. Τάς ἐκκλησίας ˝ Ἅγιον Πνεῦμα˝ ˝Ζωοδόχος Πηγή˝ ˝ Ἅγιος Νικόλαος˝ βεβηλώσαντες ἔκαυσαν, τάς δέ εἰκόνας, τέμπλα καί πολυελαίους μετεκόμισαν εἰς Ἡράκλειον καί ἐπώλησαν. Τάς οἰκίας ἅς δέν ἔκαυσαν ἐξεστέγιασαν, τά δέ ξύλα ἔκαυσαν, 2 χιλ. ἐλαιόδενδρα ἔκαυσαν. Φονευθέντες ὁ Μιχαήλ Μαράκης 28 Σεπτεμβρίου/66 ὀρφ. 5, ὁ Κωνστ. Ζυγιράκης 28 Σεπτεμβρίου/66 ὀρφ. 1». (ΚΡΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τ. Η΄)
Ἡ παροῦσα πλάκα ἀποκαλύφθηκε, εἰς μνήμην τῶν ἀνθρώπων τοῦ τόπου τούτου πού θυσιάστηκαν καί ἔπαθαν ἀπό τούς κατακτητές ὀθωμανούς, μέ τήν πρόνοια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου καί μέ δαπάνες τῆς Ἐνορίας Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου στίς 28/10/2019.

Πότε ἔγιναν τά ἐγκαίνια τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυµπακίου

Mέ ἀφορμή τό παραπάνω κείμενο παραθέτουμε δύο ἔγγραφα τοῦ Ἀρχείου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως πού ἀπαντοῦν στό πότε ἔγιναν τά ἱ. ἐγκαίνια τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. Γράφει ὁ Ἀρκαδίας Βασίλειος:
Βασίλειον τῆς Ἑλλάδος
Ἱερά Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας
Ἐν Ἁγίοις Δέκα τῇ 31 Ἰουλίου 1939

Εὐλαβέστατε Πρωτοπρεσβύτερε καί Ἐφημέριε τῆς καθ᾽ ἡμᾶς ἐνορίας Τυμπακίου κ. Παπᾶ Γεώργιε πατρικῶς εὐχόμεθά σοι.
Διά τοῦ παρόντος ἡμῶν εὐχετικοῦ Ἀρχιερατικοῦ γράμματος, συμφώνως τῇ προσωπικῇ ἡμῶν ἐν τῇ Ἱερᾷ Ἐπισκοπῇ συννενοήσει, διαβιβάζομεν ἐσωκλείστως, ᾧδε, τήν σχετικήν εἰδοποίησιν διά τά Ἱερά Ἐγκαίνια τοῦ ἐν τῇ ἐνορίᾳ Τυμπακίου Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου κατά τήν 20ην Αὐγούστου ἡμέραν Κυριακήν.
Συγχρόνως ἐπεξηγοῦμεν τόν λόγον τῆς μή τελέσεως τῶν Ἱερῶν ἐγκαινίων κατά τήν Ἐπέτειον τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, καί οὕτω νομίζομεν ἀποχρώντως εἴμεθα δικαιολογημένοι.
Συνενοηθῆτε σχετικῶς μέ τά μέλη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου καί λοιπά πρόκριτα μέλη τῆς ἐνορίας καί ἐνεργήσατε ἀναλόγως καί εἰδοποιήσατε σχετικῶς ἔστω καί ἀπό τηλεφώνου.
Διάπυρος Εὐχέτης ὅλων.
Εἰδοποίησις
Τό Ἐκκλησιαστικόν Συμβούλιον τῆς ἐνορίας τῆς Κωμοπόλεως Τυμπακίου Πυργιωτίσσης.
Περατωθέντος, κατά τό πλεῖστον, τοῦ ἐν τῇ ἐνορίᾳ Τυμπακίου ἐνεγειρωμένου νέου μεγάλου Ἱεροῦ Ναοῦ, τιμωμένου ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, τελοῦνται, Θεοῦ συνευδοκοῦντος, τά τούτου Ἱερά Ἐγκαίνια τήν 20ήν Αὐγούστου ἡμέραν Κυριακήν.
Τελοῦνται δέ κατά τήν ἡμέραν ταύτην τά ἱερά Ἐγκαίνια, ἀφ᾽ ἑνός μέν διά νά τελεσθῇ Θεία Λειτουργία, ἐν Καθιερωμένῳ Ἱερῷ Ναῷ κατά τήν Ἐπέτειον μνήμην τοῦ Ἀποστόλου Τίτου 25ην Αὐγούστου, τελεῖται ἐπίσημος Ἀρχιερατική Λειτουργία ἐν τῷ ἐν Γόρτυνι Βυζαντινῷ Καθεδρικῷ Ναῷ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἱεράρχου Γόρτυνος – Κρήτης, ἔνθα συγχρόνως τελεῖται καί ἐπίσημον μνημόσυνον τῶν κατά τήν ἡμέραν ταύτην 25ην Αὐγούστου 1898 ἐν Ἡρακλείῳ σφαγέντων καί ὁλοκαυτωθέντων ἀδελφῶν ἡμῶν.