Αρθρογραφία

Ο Οκτώβρης είναι εδώ!

01 October, 2022 ΑΡΘΡΑ

Καλό μήνα!

Ο Οκτώβριος είναι ο δέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου και ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου με διάρκεια 31 ημερών. Πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη Octo (= οκτώ), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας. Ήταν αφιερωμένος στον Άρη και τον παρίσταναν με μορφή κυνηγού, που έχει λαγό στα πόδια του, πουλιά πάνω απ’ το κεφάλι του και ένα είδος κάδου κοντά του. Αργότερα, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Οκτώβριος μετακινήθηκε στη δέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία. Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν και Sementilius (semen = σπόρος).

Στην αρχαία Ελλάδα ο Οκτώβριος ισοδυναμούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Βοηδρομιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Πυανοψιώνα. Η περίοδος αυτή ήταν πλούσια σε γιορτές Προηρόσια, Πυανόψια, Θησεία, Απατούρια, Οσχοφόρια, Θεσμοφόρια καθώς οι Αθηναίοι φρόντιζαν να εξασφαλίζουν τη θεϊκή προστασία για τον κύκλο των γεωργικών εργασιών, που μόλις άρχιζε. Για το ίδιο λόγο οι Ρωμαίοι θυσίαζαν ένα άλογο στο Πεδίο του Άρεως για να πάνε καλά τα σπαρτά. Τον Οκτώβριο διεξάγονταν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους τα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια, σε Αθήνα και Ελευσίνα.

Στην ελληνική λαογραφία και παράδοση συναντάται με τα ονόματα: Αϊ-Δημήτρης ή Αϊ-Δημητριάτης, Βροχάρης, Σποριάτης ή Σποριάς ή Σπαρτός, Μπρουμάρης (=ομιχλώδης, σκοτεινός) και Παχνιστής (από την πάχνη που πέφτει στους αγρούς).

Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας της σποράς, ο μήνας «των χειμαδιών» και ο μήνας του γυρισμού των παραδοσιακών μαστόρων στις οικογενειακές εστίες. Ο λαός μας πιστεύει ότι αυτόν τον μήνα το κρασί πρέπει να πίνεται ανέρωτο, γιατί τον συμπεριλαμβάνει στην παροιμία: «Όποιος μήνας έχει –ρο-, δεν θέλει στο κρασί νερό». Και φυσικά ξεχωρίζει και ως ο μήνας χωρίς -μ-, από τους άλλους τρεις όμοια γραφόμενους και προφερόμενους!

Παρόλο που η φθινοπωρινή σπορά είναι μια μακρόχρονη διαδικασία η οποία ξεκινά από το Σεπτέμβρη και σταματάει τα Χριστούγεννα, ο Οκτώβρης είναι πρώτα από όλα ο μήνας της φθινοπωρινής σποράς. Στην Ήπειρο τον λένε ακόμα σπαρτό. Η προετοιμασία του σπόρου ήταν παλιότερα μια σημαντική διαδικασία γιατί η καλοχρονιά της αγροτικής οικογένειας είχε εξάρτηση από την καλή σοδειά. Για να εξασφαλίσουν την τύχη του σπόρου, οι Έλληνες αγρότες, εκτός από τη δική τους προσωπική προσπάθεια, ζητούν και την θεία δύναμη και την τύχη. «Βόηθα Αϊ Νικόλα μου,- Κούνα κι εσύ το χέρι σου». Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει ο Θεός. Τα πρωτοβρόχια είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη σπορά. Με τη λιτανεία των εικόνων οι αγρότες θεραπεύουν το «θείο» και παρακαλούν το Θεό να βρέξει.

Η εποχή της σποράς ήταν πολύ σημαντική από τα αρχαία χρόνια. Η σημασία της εκδηλώνονταν με την γιορτή της φθινοπωρινής σποράς που ήταν τα Θεσμοφόρια (προς τιμή της Θεάς Δήμητρας). Ήταν γιορτή αποκλειστικά των γυναικών, γιατί αυτές όμοια με την γη, είναι η πηγή της γονιμότητας. Για την σπορά, το θρησκευτικό σημάδι του χρόνου είναι η Κυριακή του Σπορέως στην ορθόδοξη εκκλησία μας και πέφτει μέσα στον Οκτώβρη. Όπως λέει και η γνωστή περικοπή από το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο: «εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γήν αποθάνει, αυτός μόνος μένει, εάν δε αποθάνει πολυν καρπόν φέρει».

ΕΘΙΜΑ

Στο Δρυμό Θεσσαλονίκης ο πρώτος σπόρος παρασκευάζεται με πολλή επιμέλεια. Μέσα στον σάκο του σπόρου βάζουν βασιλικό (συμβολισμός να πρασινίσει), ρόδι (ευφορία), σκόρδο (αποτροπή βασκανίας) και ασημένιο νόμισμα ή δακτυλίδι (καλή ποιότητα μέλλουσας σοδειάς). Όλα αυτά φυλάγονται και είναι δεμένα με μια κόκκινη μεταξωτή κλωστή ως το τέλος της σποράς μέσα στον σάκο που είπαμε. Η πρώτη ημέρα που θα βγάλουν το σπόρο έχει εξαιρετική σημασία για την μέλλουσα ευφορία. Την ημέρα αυτή δεν δίνουν ούτε παίρνουν χρήματα, δεν δανείζουν ψωμί, ούτε δίνουν πράγματα έξω από το σπίτι, για να μη διώξουν έξω το μπερεκέτι.

Το έθιμο της Τζαμάλας είναι ένα γονιμοποιητικό δρώμενο του οργώματος και της σποράς των αγρών. Γινόταν στη Θράκη την εποχή του Φθινοπώρου, σε κάποιες δε περιοχές τη μέρα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου.
Επειδή Τζαμάλα στα αραβικά σημαίνει καμήλα – μια προσωποποίηση θηλυκής οντότητας με γονιμοποιητική σημασία – οι γεωργοί κάθε περιοχής που συμμετείχαν στο δρώμενο έφτιαχναν με ξύλα έναν μεγάλο σκελετό καμήλας, τον τύλιγαν με πανιά και προβιές, του έβαζαν ουρά και ένα μακρύ κοντάρι για λαιμό, πάνω στο οποίο στήριζαν κεφάλι αλόγου ή βοδιού με δόντια. Τέλος το σκέπαζαν με προβιά στολισμένη με χάντρες. Πάνω στην καμήλα έριχναν μακρύ χαλί κάτω απ’ το οποίο έμπαιναν 4 άντρες, έτσι ώστε όταν περπατούσαν φαινόταν σα να περπατούσε η τζαμάλα. Πάνω στη τζαμάλα τέλος κάθιζαν ένα ψεύτικο παιδί, που το βαστούσε ο τζαμάλης ο οποίος είχε καμπούρα και κουδούνια στη μέση του. Μετά το ηλιοβασίλεμα γύριζαν στα σπίτια με τραγούδια και γέλια. Έξω από κάθε σπίτι φώναζαν: «Ε! κερά! Καλή χρονιά, καλό μπερικέτι (=σοδειά) και πολύχρονη…».
Το πότε γεννήθηκε το έθιμο αυτό είναι απροσδιόριστο. Μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά και τηρούνταν με θρησκευτική ευλάβεια. Ήταν κάτι παραπάνω από πολιτιστική εκδήλωση. Σε καμιά περίπτωση δεν έβλεπες τους πρωταγωνιστές να σαχλαμαρίζουν. Παιζόταν με τη σοβαρότητα της αρχαίας τραγωδίας.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Όργωμα και σπορά σιτηρών, κριθαριού και βρόμης
Σπορά τριφυλλιού
Ολοκλήρωση τρύγου και παραγωγή κρασιού
Μάζεμα φθινοπωρινών φρούτων και πατάτας
Κάψιμο φυτών, που έδωσαν καρπούς, για να καταστρέψουν τα αυγά των εντόμων
Κατεβαίνουν οι βοσκοί από τα βουνά στους χαμηλούς κάμπους (τα χειμαδιά)

ΓΙΟΡΤΕΣ
12 Οκτωβρίου 1944: απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς
26 Οκτωβρίου: Αγίου Δημητρίου. Η γιορτή αυτή θεωρείται ορόσημο του χειμώνα και συνδυάζεται με του Αγ. Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι 2 αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε 2 ίσα μέρη, στο χειμερινό και το θερινό εξάμηνο αντίστοιχα.
28 Οκτωβρίου 1940: επέτειος του «ΟΧΙ», στη φασιστική επίθεση της Ιταλίας στη χώρα μας
26 Οκτωβρίου 1912: απελευθερώθηκε η Θεσσαλονίκη από τον Ελληνικό Στρατό

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες».
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες».
«Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι».
«Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια».
«Αϊ Δημητράκη μου, Μικρό καλοκαιράκι μου».
«Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ’ το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια».
«Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει».
«Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;»
«Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι».
«Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις».
«Βαθιά τ’ αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα».
«Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι».
«Μακριά βροντή, κοντά βροχή».
«Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται».
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις».
«Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις».
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις».
«Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός».
«Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι».
«Τ’ άη – Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό».
«Τ’ Αϊ Λουκά σπείρε τα κουκιά».
«Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα».