Γνώμες

Μαγεύει το “νησί του διαβόλου” νότια της Κρήτης

Ρεπορτάζ: Νικόλας Αγγελίνος 14 January, 2018 ΓΝΩΜΕΣ

Μαγεύει το “νησί του διαβόλου” νότια της Κρήτης

Κεντρική φωτογραφία: Σαρακήνικο, Γαύδος: Η θέα από το σπίτι του Άρη

Το νησί της Γαύδου, περίπου 26 μίλια ανοικτά των νότιων ακτών του νομού Χανίων, είναι γνωστό σε όλη τη χώρα για την απαράμιλλη φυσική ομορφιά του, η οποία προσελκύει τους θερινούς μήνες χιλιάδες επισκέπτες, λάτρεις του "εναλλακτικού" τουρισμού, από την Κρήτη, την υπόλοιπη χώρα και όχι μόνο...

Ωστόσο, λίγοι σχετικά είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι το ακριτικό νησάκι, που σήμερα χαρακτηρίζεται ως «παράδεισος», πριν από μερικές δεκαετίες είχε μετατραπεί σε τόπο εξορίας για τους πολιτικούς αντιφρονούντες. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που η Γαύδος αποκαλείτο από τους ίδιους τους εξόριστους ως το «νησί του διαβόλου»...

Η απομονωμένη θέση του νησιού, αλλά και η μεγάλη του απόσταση από τα αστικά κέντρα της χώρας έκανε τη Γαύδο "ιδανικό" τόπο εκτόπισης για τους πολιτικούς εξόριστους. Έτσι, όπως αναφέρεται και σε παλαιότερο ρεπορτάζ της εφημερίδας "Ριζοσπάστης", στο νησί της Γαύδου εκτοπίζονται κομμουνιστές ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '20.

Το "σπίτι του Άρη"

Οι εξόριστοι που υπήρχαν από την περίοδο της δικτατορίας του Πάγκαλου αυξήθηκαν σημαντικά τα αμέσως επόμενα χρόνια, μετά και την καθιέρωση του "ιδιώνυμου" από την κυβέρνηση Βενιζέλου.

Στο νησί δεν υπήρχε κάποιος οικισμός, παρά μόνο μερικές σκόρπιες κατοικίες που είχαν φτιάξει με τα χέρια τους οι λιγοστοί κάτοικοί του. Έτσι, οι εξόριστοι έπρεπε να μεριμνήσουν οι ίδιοι για τη στέγη τους και για την καθημερινή τους σίτιση. Πολλοί ήταν αυτοί που δεν άντεξαν την πείνα και τις κακουχίες... Εξάλλου, η επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο ήταν σπάνια, αφού η ακτοπλοϊκή σύνδεση του νησιού με την Κρήτη γινόταν κάθε οκτώ μέρες... καιρού επιτρέποντος.

Το 1932, στο νησί υπάρχουν 47 εξόριστοι, οι περισσότεροι εκ των οποίων αποτελούν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Μεταξύ των "διάσημων" εξόριστων, οι οποίοι πέρασαν από το νησί, ήταν ο θρυλικός Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης) και ο Ανδρέας Τζήμας (Σαμαρινιώτης). Ο πρώτος έμεινε στο νησί για δέκα μήνες το 1931 και για δύο ακόμη χρόνια, από το 1932 έως το 1934.

Ο Θανάσης Κλάρας και ο Ανδρέας Τζήμας πρωτοστάτησαν στην ανέγερση του σπιτιού των εξορίστων

Τα δύο μετέπειτα πρωτοπαλίκαρα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ανήκαν - μαζί με τον Τάκη Φίτσο - στην ομάδα των εξόριστων, οι οποίοι πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων (ΟΣΠΕ), ή αλλιώς "κολεκτίβα":

Οι εξόριστοι ανοίγουν καφενείο, κάνουν τον καταμερισμό του μαγειρέματος και των υπόλοιπων καθημερινών εργασιών, αποσπούν το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης στο νησί και μαθαίνουν γράμματα στους αναλφάβητους συντρόφους τους.

Το σπίτι των εξόριστων

Σύμφωνα με το "Ριζοσπάστη", μεταξύ των δραστηριοτήτων της "κολεκτίβας" περιλαμβάνεται και η δημιουργία του οικήματος των ίδιων των εξόριστων:

Το σπίτι των εξόριστων, το οποίο σήμερα είναι γνωστό και ως το "σπίτι του Άρη", φτιάχτηκε στην περιοχή του Σαρακήνικου. Το "σπίτι του Άρη" διατηρείται ως τις μέρες μας, λειτουργώντας ως μπαρ...

Το επίτευγμα αυτό των εξόριστων ήταν η αφορμή για το νεαρό - τότε - ποιητή Γιάννη Ρίτσο να γράψει το 1935 στις "Πυραμίδες": «Στο στομάχι του Χρυσού, το Φως πεινά/μα οι εξόριστοι στων Γαύδων τ' ακρωτήρια/χτίζουν μέσα τους, τα νέα τους ορμητήρια/τ' αυριανά».

Οι εκτοπίσεις στο νησί συνεχίζονται, πάντως, και το 1934-1935, με την άφιξη - μεταξύ άλλων - του Μήτσου Παρτσαλίδη. Ο μεγάλος όγκος των πολιτικών εξόριστων έφτασε, ωστόσο, στο νησί κατά την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, μεταξύ 1936 και 1939.

Τότε, μεταφέρονταν σωρηδόν στη Γαύδο οι κομμουνιστές, οι οποίοι αρνούνταν να υπογράψουν «δήλωση μετανοίας», αποκηρύσσοντας τα πολιτικά τους πιστεύω.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος: Απόδραση και συμμετοχή στην Αντίσταση

Κατά το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στο νησί υπάρχουν 423 εκτοπισμένοι: Οι πολιτικοί εξόριστοι δεν μπορούν να μένουν αδρανείς, καθώς θέλουν να συμμετάσχουν ενεργά στην Αντίσταση κατά των κατακτητών.

Τελικά τη νύχτα της 29ης προς 30ή Μαΐου του 1941, οκτώ εκτοπισμένοι κομμουνιστές δραπετεύουν από τη Γαύδο. Πρόκειται για τους Λεωνίδα Στρίγκο, Μιχάλη Κλεάνη, Δημήτρη Βλαντά, Γιώργο Κοντοκώτσο, Γιάννη Λαθούρα, Πολύδωρο Δανιηλίδη, Αντώνη Δουραχάλη αλλά και τον Μάρκο Βαφειάδη, το μετέπειτα ηγέτη του Δημοκρατικού Στρατού.

Το νησί θα παραμείνει τόπος εξορίας και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η ύπαρξη εξόριστων στη Γαύδο σταματά το 1951.

Εντούτοις, μέχρι και τις μέρες μας, οι επισκέπτες που συρρέουν στο νησί μπορούν να "οσμιστούν" τα ίχνη που άφησαν στο πέρασμά τους, πριν από πολλές δεκάδες χρόνια, οι πολιτικοί εξόριστοι...

Ρεπορτάζ: Νικόλας Αγγελίνος
neakriti.gr