Ιδρυση του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ 28 December, 2016 ΚΟΣΜΟΣ

Φωτο: kathimerini.gr

Ο πολύ μεγάλης αξίας κεντρικός πλανηταριακός προβολέας «Mark IV» της εταιρείας Zeiss ήταν δωρεά του Νίκου Βερνίκου - Ευγενίδη, που ήταν βαφτισιμιός και διάδοχος του Ευγενίδη, και μετά το 1981 ο πρώτος πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος μέχρι τον θάνατό του το 2000.

Ιστορία

Λίγα μέτρα μακριά από την πολύβουη Λεωφόρο Συγγρού οι θεατές του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου παρακολουθούν ένα πραγματικά συναρπαστικό υπερθέαμα να εκτυλίσσεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια τους. Ενα δράμα με σκηνικό το Σύμπαν, ηθοποιούς τα φαινόμενα του ουρανού και πλοκή την ιστορία της φύσης. Ενα δράμα, που καμιά περιγραφή, όσο γλαφυρή κι αν είναι, δεν μπορεί να αποδώσει πλήρως. Ενα ταξίδι στη γνώση, που δεν τελειώνει στις εντυπωσιακές προβολές του Πλανηταρίου, αλλά συνεχίζεται και στους άλλους χώρους του κτιριακού συγκροτήματος, όπως είναι η ξεχωριστή Διαδραστική Εκθεση Επιστήμης και Τεχνολογίας, που προσκαλεί τους μικρούς «εξερευνητές» σε έναν περίπατο-έκπληξη. Πρόκειται για ένα ευέλικτο διεπιστημονικό κέντρο με σημαντική αποστολή τη διάχυση των επιτευγμάτων της επιστήμης στο ευρύ κοινό με έναν απλό και κατανοητό τρόπο και να το διαφωτίσει σχετικά με τη φύση της επιστημονικής έρευνας.

Η δημιουργία του Ιδρύματος Ευγενίδου το 1956 ως ένα κοινωφελές μη κερδοσκοπικό ΝΠΙΔ οφείλεται στην υλοποίηση του οράματος που είχε ο Ευγένιος Ευγενίδης ώστε «να συμβάλει εις την εκπαίδευσιν νέων ελληνικής ιθαγενείας εν τω επιστημονικώ και τεχνικώ πεδίω». Ο Ευγενίδης δεν όριζε επακριβώς από τι επιθυμεί να απαρτίζεται το Ιδρυμα που δημιούργησε. Στη διάρκεια, όμως, της πενταετίας 1956-1961 η αείμνηστη αδελφή τού Ευγενίδη, η Μαριάνθη Σίμου, αποφάσισε τη δημιουργία μιας εστίας πολιτισμού, ενός κτιριακού συγκροτήματος ως πόλου έλξης για τους μαθητές και το ευρύ κοινό. Στις 15 Ιουνίου 1961 έγινε η θεμελίωση του συγκροτήματος που άρχισε να λειτουργεί στις 7 Ιουνίου του 1966. Μετά τον θάνατο της Σίμου, το 1981, την διαδέχθηκε ο στενός συνεργάτης και διάδοχος του Ευγένιου Ευγενίδη στον επιχειρηματικό χώρο, ο Νικόλαος Βερνίκος-Ευγενίδης, ενώ σήμερα την ευθύνη για την ανάπτυξη της νέας στρατηγικής του Ιδρύματος έχει ο κ. Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης, νέος πρόεδρος από το 2000 και συνεχιστής του έργου του ιδρυτή του τόσο στον επιχειρηματικό όσο και στον κοινωνικό στίβο.

Οι πρώτες δράσεις του Ιδρύματος

Από τις πρώτες δραστηριότητες του Ιδρύματος Ευγενίδου υπήρξε η συγγραφή και έκδοση μιας πλούσιας σειράς εξειδικευμένων τεχνικών βιβλίων, αφού από το 1956, και σε συνεχή συνεργασία με τα αρμόδια υπουργεία (Παιδείας, Εμπορικής Ναυτιλίας, Μεταφορών) το Ιδρυμα Ευγενίδου εκδίδει εκπαιδευτικά εγχειρίδια για τις διδακτικές ανάγκες Τεχνικών και Επαγγελματικών Λυκείων, Τεχνικών Σχολών και Σχολών του Εμπορικού Ναυτικού. Συνολικά μέχρι σήμερα το Ιδρυμα έχει επιμεληθεί τη συγγραφή και έκδοση 500 τίτλων βιβλίων σε περισσότερα από 50.000.000 αντίτυπα τα οποία διέθεσε στην πολιτεία σε τιμές πολύ χαμηλότερες του κόστους παραγωγής.

Εξίσου σημαντική προσφορά στη νεολαία είναι και η λειτουργία του θεσμού χορήγησης υποτροφιών για μεταπτυχιακές σπουδές αλλά και ένα συστηματικό πρόγραμμα δωρεών με στόχο να αυξηθούν οι ευκαιρίες για μόρφωση και επιτυχία στον επαγγελματικό στίβο, νέων από όλες τις κοινωνικές ομάδες. Επιπλέον, μια σύγχρονη και ενημερωμένη επιστημονική και τεχνική βιβλιοθήκη και μια μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής εκείνης συλλογή πειραμάτων Φυσικής, συμπλήρωνε την άμεση προσφορά του Ιδρύματος στους πολίτες της χώρας μας.

Το ευρύτερο κοινό, πάντως, γνώρισε το Ιδρυμα Ευγενίδου κυρίως μέσα από τη λειτουργία του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, ενός χώρου μοναδικού στο είδος του στην Ελλάδα κι ένα από τα πλέον σύγχρονα Πλανητάρια της εποχής του. Ως πρώτος διευθυντής του Πλανηταρίου ανέλαβε το 1962 ο Δημήτριος Κωτσάκης, μετέπειτα καθηγητής στην έδρα της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η εγκατάσταση του Πλανηταρίου είχε ως βασική επιδίωξη την ποιοτική βελτίωση της επιστημονικής επιμόρφωσης του λαού μας, ενώ σε όλη αυτή την πρώτη περίοδο της λειτουργίας του, το Πλανητάριο έδωσε έμφαση στις παραστάσεις για τους τελειόφοιτους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Την ίδια περίοδο σημαντική ήταν επίσης και η προσφορά του αστρονόμου Κωνσταντίνου Χασάπη, ο οποίος, ως δεινός ομιλητής, συνέπαιρνε κυριολεκτικά το πολυπληθές ακροατήριό του. Το πρώτο Πλανητάριο του Ιδρύματος διέθετε μια αίθουσα με 240 θέσεις, κάτω από έναν ημισφαιρικό θόλο διαμέτρου 15 μέτρων. Το κύριο προβολικό του σύστημα ήταν ο «Παγκόσμιος Προβολέας» της εταιρείας Zeiss, ένα όργανο που αποτελείτο από 29.000 εξαρτήματα και έφερε πάνω του 150 μικρότερα προβολικά συστήματα. Ο Προβολέας, με ύψος 6 μέτρων και βάρος 2,5 τόνων, είχε τη δυνατότητα, μεταξύ άλλων, να προβάλλει όλα τα άστρα που μπορεί να δει το αβοήθητο μάτι και τις κινήσεις των πλανητών από οποιοδήποτε σημείο της Γης, καθώς και διάφορα άλλα ουράνια φαινόμενα. Μέσα από τις προβολές του Πλανηταρίου με θέματα για το Σύμπαν, εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες όλων των ηλικιών ένιωσαν τη γοητεία ενός ταξιδιού στο Διάστημα.

Επιμορφωτικές εκπομπές με πολλά εκατομμύρια θεατές

Το καλοκαίρι του 1972 η Μαριάνθη Σίμου επέλεξε ως διάδοχο του Δημητρίου Κωτσάκη στη διεύθυνση του Πλανηταρίου τον Διονύση Σιμόπουλο, ο οποίος ήταν τότε διευθυντής του Πλανηταρίου Zeiss στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα, ενός από τα δέκα μεγαλύτερα πλανητάρια των ΗΠΑ. Ο Σιμόπουλος ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Απρίλιο του 1973, και στα επόμενα χρόνια εισήγαγε διάφορες καινοτομίες στη μουσική, καλλιτεχνική και σκηνοθετική επένδυση των παραστάσεων του Πλανηταρίου. Συγχρόνως, χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον της Μαριάνθης Σίμου, η οποία διέθετε τα αναγκαία κεφάλαια, ανακαινίστηκε και ο οπτικοακουστικός εξοπλισμός με προβολείς ειδικών εφέ που αναπαριστούσαν δεκάδες διαφορετικά αστρονομικά φαινόμενα χάρη στα οποία οι παραστάσεις γίνονταν όλο και πιο θεαματικές με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή αύξηση των θεατών του Πλανηταρίου.

Την ίδια περίοδο, το Ευγενίδειο Πλανητάριο συνέστησε το 1978 την European-Mediterranean Planetarium Association με σκοπό την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των μεγάλων Πλανηταρίων της Ευρώπης. Με τον ίδιο στόχο, 15 χρόνια αργότερα και σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο (ESO) δημιουργήθηκε μια ακόμη πανευρωπαϊκή επιστημονική οργάνωση με την επωνυμία «Ευρωπαϊκή Ενωση για την Αστρονομική Εκπαίδευση» (European Association for Astronomy Education).

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 οι παραστάσεις του Πλανηταρίου εμπλουτίστηκαν με τη χρήση ειδικών βιντεοπροβολέων πάνω σε μηχανικές βάσεις που παρουσίαζαν σε οποιαδήποτε τοποθεσία του θόλου εκατοντάδες αστρονομικά αντικείμενα και φαινόμενα αναλόγως με τη θεματολογία της παράστασης. Η πολυπλοκότητα των νέων παραστάσεων απαίτησε την εγκατάσταση ενός υψηλής τεχνολογίας ηχητικού συστήματος πολλαπλών διαύλων που οδηγούσε επίσης και τα υπολογιστικά συστήματα ελέγχου και αυτοματισμού των παραστάσεων.

Για να επιτευχθούν όλες αυτές οι καινοτομίες, απαιτήθηκαν μεγάλα ποσά που εγκρίθηκαν από τον πρόεδρο του Ιδρύματος Νικόλαο Βερνίκο-Ευγενίδη.

Παρ’ όλη, όμως, την αναβάθμισή του η σφαίρα επιρροής του Πλανηταρίου σταματούσε λίγα μόνο μέτρα από τις πόρτες του. Η διαπίστωση αυτή έστρεψε την προσοχή του Πλανηταρίου προς ένα ιδιαίτερα «μαζικό» μέσο επικοινωνίας και διάχυσης της επιστήμης, την τηλεόραση, με πρόσβαση σ’ ένα ευρύτερο κοινό απ’ αυτό που επισκέπτονταν τις παραστάσεις του. Κι έτσι σύντομα το Πλανητάριο μετατράπηκε σ’ ένα ενημερωτικό, εκλαϊκευτικό και εκπαιδευτικό κέντρο, αφού μόνο μέσω της πλατιάς συνεργασίας με την κοινωνία η λειτουργία του μπορούσε να πετύχει πραγματικά τον σκοπό της και να αναπτυχθεί. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 δημιουργήθηκαν πάνω από 500 επιμορφωτικές εκπομπές για την τηλεόραση σε πετυχημένες σειρές εκλαϊκευμένης επιστήμης, όπως «Κόκκινοι Γίγαντες και Ασπροι Νάνοι», «Στα Μονοπάτια των Αστρων», «Παράθυρο στο Σύμπαν» κ.λπ. που παρακολούθησαν συνολικά δεκάδες εκατομμύρια μικροί και μεγάλοι θεατές. Συγχρόνως η τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα βρήκε το Ευγενίδειο Πλανητάριο να διαμορφώνει νέους στόχους επικοινωνίας με το ευρύ κοινό με εκατοντάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά που έγιναν τότε το κύριο μέσο εκλαϊκευμένης διάχυσης των νέων γνώσεων.

Στον 21ο αιώνα με διαδραστικές εκθέσεις

Με την έλευση του 21ου αιώνα, το Ιδρυμα Ευγενίδου ξεκίνησε να υλοποιεί μια φιλόδοξη προσπάθεια με τη δημιουργία ενός υπερσύγχρονου, δυναμικού εκπαιδευτικού πολυχώρου όπου το κοινό μπορεί να μαθαίνει, να εξερευνά και να ανακαλύπτει, μέσα από τη χρήση διαδραστικών μεθόδων, με τρόπο εποπτικό και ψυχαγωγικό. Το εμβαδόν του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου είναι τριπλάσιο του παλαιού χώρου προβολών, ενώ ο νέος θόλος-οθόνη, διαμέτρου 25 μέτρων και επιφάνειας μεγαλύτερης των 950 τ.μ., είναι τριπλάσιος του αντίστοιχου θόλου στο παλαιό Πλανητάριο. Ενα ηχητικό σύστημα υψηλών προδιαγραφών (40.000 watt και 44 ηχεία) και μια πληθώρα νέων οπτικοπροβολικών συστημάτων δίνει στο Πλανητάριο τη δυνατότητα εκτός από τις διεθνείς υπερπαραγωγές, να παρουσιάζει και δικές του ψηφιακές παραγωγές υψηλών προδιαγραφών.

Τη θέση του ηλεκτρομηχανικού Αστρικού Προβολέα Zeiss του παλαιού Πλανηταρίου, που παραμένει ως μουσειακό έκθεμα, πήραν τα υπερσύγχρονα Ψηφιακά Συστήματα Αστρικών Προβολών «Εικονικής Πραγματικότητας» που καλύπτουν πλήρως τον θόλο. Τα χαρακτηριστικά αυτά αλλά και το γεγονός ότι το επίπεδο του χώρου είναι κεκλιμένο κατά 23,5 μοίρες, δημιουργούν στον θεατή μια μοναδική εμπειρία και την αίσθηση ότι «εμβαπτίζεται» στο προβαλλόμενο περιβάλλον. Τα συστήματα αυτά έχουν την ικανότητα να προσομοιώνουν τις κινήσεις των αντικειμένων αυτών δισεκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν ή στο μέλλον, δίνοντας στους θεατές την ψευδαίσθηση μεταφοράς τους σε τρισδιάστατα ταξίδια στο εσωτερικό του γαλαξία μας, αλλά και πέρα απ’ αυτόν σε ολόκληρο το Σύμπαν των 100 δισεκατομμυρίων γαλαξιών.

Ο νέος και υπερσύγχρονος αυτός χώρος προβολών, που λειτουργεί από τον Νοέμβριο του 2003, είναι παράλληλα και ένα θολωτό κινηματοθέατρο μεγάλης επιφάνειας. Χάρη στην εγκατάσταση του συστήματος προβολής κινηματογραφικών ταινιών μεγάλης επιφάνειας, οι πολυδάπανες μεγάλες διεθνείς παραγωγές ταινιών τύπου Imax™ και Omnimax™ με ευρύτερο ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον συνεχίζουν να ανανεώνονται τακτικά κάθε λίγους μήνες. Με το προβολικό αυτό σύστημα προβάλλονται ταινίες με δεκαπλάσια επιφάνεια εικόνας από τις ταινίες που προβάλλουν οι συμβατικοί κινηματογράφοι.

Το Ιδρυμα Ευγενίδου όμως δεν σταμάτησε στο Πλανητάριο, αλλά θέλησε να υποδεχθεί τον 21ο αιώνα δημιουργώντας και έναν πρότυπο εκθεσιακό χώρο με σκοπό να συμβάλλει στην εκπαίδευση των νέων Ελλήνων μέσα από μια σύγχρονη αντίληψη για τη διάδοση της γνώσης, διαδραματίζοντας ενεργό και ουσιαστικό ρόλο στη δημιουργία της επιστημονικής και τεχνολογικής συνείδησης των Ελλήνων στον 21ο αιώνα. Πατώντας κουμπιά, πληκτρολογώντας, γυρίζοντας διακόπτες, τραβώντας μοχλούς, αλλά και θαυμάζοντας, παρατηρώντας, συνδυάζοντας εικόνες και ήχους, οι επισκέπτες μπορούν να παρεμβαίνουν στο εκθεσιακό περιβάλλον. Βασική αρχή των νέων εκθεσιακών χώρων του Ιδρύματος είναι το τρίπτυχο «ακούω - ξεχνώ, βλέπω - θυμάμαι, ενεργώ - καταλαβαίνω».

Κι έτσι φαίνεται ότι είναι μάλλον αναμφισβήτητο πως το Ευγενίδειο Πλανητάριο, και γενικότερα το Ιδρυμα Ευγενίδου, θα συνεχίσει να ανανεώνεται συνεχώς και να λειτουργεί όπως πάντα ως πηγή πληροφοριών για την επιστημονική γνώση, ενώ οι τεχνολογίες του μέλλοντος θα συνεχίσουν να καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα παρουσιάζονται και θα ερμηνεύονται τα επιτεύγματα της επιστήμης στο ευρύ κοινό. Το κυριότερο όμως είναι ότι το Ιδρυμα Ευγενίδου, χωρίς καμία κρατική επιχορήγηση, θα συνεχίσει να εμπνέει, να συναρπάζει και να ερεθίζει τη φαντασία των επισκεπτών του σχετικά με τα μυστήρια του Σύμπαντος, αλλά και της θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτό.

* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Πηγή: kathimerini.gr (Έντυπη Έκδοση)