Τοπικά νέα

Ήταν τελικά πολεμοχαρής λαός οι Μινωίτες ;

https://www.daynight.gr/ 31 January, 2022 ΑΡΘΡΑΓΝΩΜΕΣ

Ήταν τελικά πολεμοχαρής λαός οι Μινωίτες ;

Εδώ και δεκαετίες είναι πολλοί οι αρχαιολόγοι και οι ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με την περίοδο του Μινωικού πολιτισμού. Αποτελεί αναμφίβολα μία εποχή με τεράστιο ενδιαφέρον και πολλές διαφορετικές υποπεριόδους που αξίζουν τις ώρες έρευνας που αφιερώνουν όχι μόνο Έλληνες αλλά και αρκετοί ξένοι ιστορικοί. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που ορισμένοι από αυτούς πιστεύουν πως οι Μινωίτες ήταν τελικά πολεμοχαρής λαός;

Οι Μινωίτες που κυριάρχησαν στην ιστορία της Κρήτης για δεκάδες αιώνες, μέχρι και πρόσφατα θεωρούνταν από την πλειονότητα των ερευνητών ως ένας λαός εξαιρετικά φιλήσυχος σε σύγκριση άλλους πολιτισμούς της αντίστοιχης εποχής. Η μελέτη αντικειμένων που βρέθηκαν σε ανασκαφές, των ανακτόρων του νησιού και άλλων ιστορικών πηγών, έκαναν τους περισσότερους για χρόνια να πιστεύουν πως οι Μινωίτες δεν είχαν παρά ελάχιστη σχέση με βίαια γεγονότα. Πως επρόκειτο για έναν πολιτισμό στραμμένο σε μεγάλο βαθμό στην ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και στην ασφαλή καθημερινή ζωή των πολιτών.

Το παραπάνω συμπέρασμα δεν ευσταθεί, σύμφωνα με πολλούς νέους ερευνητές της αρχαιότητας. Έπειτα από διατριβές στα χρόνια ακμής των Μινωιτών, αρκετοί αρχαιολόγοι επιμένουν στο γεγονός πως δεν ήταν εφικτό να αναπτυχθεί ένας τέτοιος σπουδαίος πολιτισμός χωρίς περιόδους βίας…

Χαρακτηριστική είναι η απάντηση της Ελληνίδας αρχαιολόγου Μεταξίας Τσιποπούλου σε παλαιότερο συνέδριο με θέμα “Πόλεμος στο προϊστορικό Αιγαίο: ενδείξεις βίας και πολεμικής ετοιμότητας στη μινωική Κρήτη“.

Η γνωστή ακαδημαϊκός είχε πει στο κοινό πως «Δυστυχώς δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Είχαν αναπτυχθεί στην Κρήτη κρατικές οντότητες, εξάλλου σε κάποια φάση η Κνωσός φαίνεται πως κυριάρχησε σε όλο το νησί. Κράτη δεν ιδρύονται χωρίς βία, δεν εδραιώνονται χωρίς αγώνες και ταραχές, είτε εσωτερικές, εντός της κοινότητας, είτε εξωτερικές με τους γείτονες»

Πώς είναι ωστόσο δυνατόν να ερμηνευτεί η παντελής απουσία πολεμικής θεματολογίας στην τέχνη των Μινωιτών όπως πολλοί ιστορικοί έχουν αναρωτηθεί; Με δυο τρόπους είχε απαντήσει η καθηγήτρια:

«Πρώτον ότι στα περισσότερα από 2.000 χρόνια που διήρκεσε ο Μινωικός πολιτισμός δεν έγιναν πόλεμοι ή άλλες συγκρούσεις ή δεύτερον, ότι οι Μινωίτες θεώρησαν, για κάποιους λόγους, ότι δεν έπρεπε να απεικονίσουν μάχες και πολεμικές συρράξεις. Προφανώς ο κοινός νους ευνοεί την άποψη ότι οι Μινωίτες επέλεξαν να μην εικονίσουν τον πόλεμο»

Όσον αφορά τον λόγο για τον οποίο μπορεί να συνέβη αυτό, δυστυχώς δεν υπάρχει κάποια βάσιμη εξήγηση που να προκύπτει από ιστορικά στοιχεία. Όπως επίσης το ερώτημα γιατί στον μινωικό πολιτισμό δεν υπάρχει καμία παράσταση ή αναφορά σε άρχοντα;

«Από το Μινωικό πολιτισμό δεν έχουμε καμία παράσταση άρχοντα, ούτε και μας έχει σωθεί όνομα άλλο εκτός του Μίνωα, και ίσως του Ραδάμανθυ, για τον οποίο δεν έχουμε και πολλές πληροφορίες. Ο ομηρικός Ιδομενέας εξάλλου ήταν ένας Μυκηναίος βασιλιάς της Κρήτης» είχε αναφέρει επίσης η κ. Τσιποπούλου, τονίζοντας ακόμη περισσότερο το μυστήριο του μινωικού πολιτισμού…

Τα πελώρια τείχη που υπήρχαν στην Μινωική Κρήτη, όπως αυτά αποκαλύφθηκαν έπειτα από συστηματικές ανασκαφές τον τελευταίο αιώνα, προβληματίζουν ακόμη πολλούς αρχαιολόγους που υποστήριζαν τον φιλειρηνικό χαρακτήρα που είχαν οι Μινωίτες. Μήπως υπήρχε τελικά σοβαρός κίνδυνος από τη θάλασσα και οι πόλεις ήταν διαρκώς έτοιμες για συγκρούσεις; Μήπως εκείνοι που έκτισαν τα επιβλητικά τοίχοι ήθελαν να προστατεύσουν τον χώρο τους και τις δραστηριότητές τους από «γειτονικές» επιδρομές;».

Η γνώμη που κυριαρχεί μεταξύ των πιο επιφανών ερευνητών που πιστεύουν πως οι Μινωίτες είχαν και πολεμοχαρή στοιχεία, είναι πως γύρω στο 1900 π.Χ. προηγήθηκαν κοινωνικές αναταραχές, των οποίων την έκταση δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε σήμερα μέχρι την τελική επικράτηση κάποιου εκ των ηγεμόνων κάθε περιοχής ή το πιθανότερο τον συμβιβασμό μεταξύ μερικών εξεχόντων οικογενειών που ανέλαβαν στη συνέχεια να διοικήσουν τα ανάκτορα. Τα τείχη κτίσθηκαν αμέσως μετά από αυτήν την επικράτηση, επομένως αποτελούσαν μάλλον μια δήλωση ισχύος και προπαγάνδας της νέας εξουσίας, απέναντι σε όποιον σκεφτόταν να την επιβουλευθεί, ντόπιο ή ερχόμενο από τη θάλασσα.

Συνεπώς όπως ανέφερε σε ένα σημείο της ομιλίας της η κ. Τσιποπούλου, τα τείχη «δεν σχετίζονταν με οποιουδήποτε είδους πολεμικές συρράξεις, αλλά κτίσθηκαν αμέσως μετά από τις όποιες αναταραχές, ακριβώς για να αποφευχθούν αντίστοιχες στο μέλλον, εναντίον της νέας ηγεσίας».

Η περιορισμένη εύρεση όπλων ή τουλάχιστον η αναπαράσταση τους σε τοιχογραφίες, είναι ακόμη ένα στοιχείο που προβλημάτιζε για δεκαετίες τους αρχαιολόγους που ερευνούσαν την Μινωική περίοδο. Στην Πρωτομινωική εποχή (3000-2100 π.Χ. περίπου), τα περισσότερα είναι εγχειρίδια, μικρά ξίφη δηλαδή, ασημένια ή χάλκινα, τα οποία, σύμφωνα με μελετητές, είτε αποτελούσαν μέσα επίδειξης είτε μαχαίρια για διάφορες καθημερινές χρήσεις, ενώ σπανιότερα θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί ως όπλα για μονομαχίες σώμα με σώμα.

Η αρχαιολόγος αναφέρει πως «Στην ίδια περίπου εποχή, καθώς και λίγο αργότερα, συναντούμε και ανδρικά ειδώλια που φέρουν αντίστοιχα εγχειρίδια στη ζώνη τους, όπως το πολύ γνωστό από το ιερό κορυφής του Πετσοφά, κοντά στο Παλαίκαστρο, ανατολικά του Πετρά. Ανάλογα όπλα θα μπορούσαν βέβαια να σκοτώσουν, αν χρειαζόταν, αλλά μάλλον αυτοί που τα έφεραν επεδίωκαν να εντυπωσιάσουν, επιδεικνύοντας την υψηλή κοινωνική τους θέση, που τους επέτρεπε να έχουν πρόσβαση σε ακριβές εισηγμένες πρώτες ύλες, όπως ο χαλκός και το ελεφαντόδοντο»

Μετά την καταστροφή των ανακτόρων της Κρήτης γύρω στο 1900 π.χ. πιθανότατα από μεγάλο σεισμό, ανεγείρονται νέα ανάκτορα, όπου κυριαρχεί η γνωστή σε όλους Κνωσός. Την ίδια περίοδο αρχίζει και η επεκτατική πολιτική των Μινωιτών στον Αιγαίο. Πόσο ειρηνική ήταν αναρωτιούνται πολλοί; Οι μινωικές εγκαταστάσεις στη Θήρα, τη Μήλο, την Ρόδο, την Κέα, τη Σάμο, αλλά και τη Μίλητο και την Ιασό της Μικράς Ασίας, κατά πάσα πιθανότητα είναι αποικίες που ιδρύθηκαν αρχικά για εμπορικούς σκοπούς.

Καθώς είναι δεδομένο πως αρκετοί Μινωίτες κατοίκησαν εκεί, δεν πρόκειται για απλό εμπόριο. Εκεί μετέφεραν τον πολιτισμό τους, τις σφραγίδες τους, σε μερικές περιπτώσεις και πινακίδες Γραμμικής Α γραφής, τα αγγεία τους, τη μαγειρική και την υφαντική τους κλπ. Αυτή η κατάσταση της Μινωικής επικράτησης στο Αιγαίο ονομάσθηκε «μινωική ειρήνη» κατ’ αντιστοιχία με την πολύ νεότερή της «ρωμαϊκή ειρήνη» που επικράτησε σε όλη τη Μεσόγειο μετά τις ρωμαϊκές κατακτήσεις όλων των ελληνιστικών βασιλείων και όχι μόνο. Υπήρχε όμως μινωικός στρατός στα νησιά για να προστατεύσει την κυριαρχία ή πρόκειται μόνον για ειρηνική, εμπορική αρχικά και πολιτιστική εξάπλωση; Προηγήθηκε μήπως κάποιος σημαντικός πόλεμος αυτής της «μινωικής ειρήνης»; Δυστυχώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε…

«Δύο αλλαγές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτή τη Νεοανακτορική περίοδο, πέρα από το γεγονός της Μινωικής εξάπλωσης στο Αιγαίο, είναι η αλλαγή στα όπλα και η αλλαγή στις απεικονίσεις» όπως ανέφερε σε άλλο σημείο της η κ. Τσιποπούλου.

Όπως εξήγησε αναλυτικά, την εποχή αυτή αρχίζουν να εμφανίζονται στην Κρήτη μεγάλα σπαθιά, οπωσδήποτε πιο λειτουργικά από τα προηγούμενα μικρά σε μέγεθος εγχειρίδια. Επίσης, για πρώτη φορά έχουμε παραστάσεις μονομαχιών σε σφραγιδόλιθους. Τι σημαίνουν όμως αυτά τα πιο πρόσφατα παραδείγματα; «Πιθανότατα συνδέονται με τη λεγόμενη Μινωική θαλασσοκρατορία, αλλά οπωσδήποτε δείχνουν την άνοδο νέων ελίτ εντός της μινωικής κοινωνίας, την εποχή των Νέων Ανακτόρων, οι οποίες αισθάνονται την ανάγκη να διακριθούν ως πολεμιστές. Είχαν προφανώς το χρόνο να εξασκηθούν και στα όπλα για να προωθήσουν την ιδεολογία τους και σε συμβολικό επίπεδο».

Πόσο περίεργο είναι οι παραστάσεις αυτές μονομαχιών να περιορίζονται στη μικρογλυπτική, ενώ θα ήταν πολύ καλύτερα εναρμονισμένες σε τοιχογραφίες, όπως συνέβη αργότερα στην Μυκηναϊκή Ελλάδα; «Όπως είπαμε όμως, δεν έχουμε στις μινωικές τοιχογραφίες καμία σκηνή βίας ή πολέμου».

Έπειτα από την περίοδο του 1450 π.χ. η Κρήτη ήταν υπό Μυκηναϊκή κυριαρχία και συνέβησαν πολλές αλλαγές κυρίως στην κοινωνία και τη διοίκηση. Νέες ελίτ αναπτύχθηκαν. Οι Μυκηναίοι που πλέουν έλεγχαν το νησί, ήταν πολεμιστές και πολλοί από αυτούς είχαν ταφεί με τα μακριά σπαθιά τους, αλλά και τα «οδοντόφρακτα κράνη» τους από χαυλιόδοντες κάπρου. Αμέσως μετά την πτώση των Μυκηναϊκών ανακτόρων της ηπειρωτικής Ελλάδας, νέα κύματα Μυκηναίων έφθασαν στο νησί και ενσωματώθηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό.

Μαζί με αυτούς του νέους κατοίκους στην Κρήτη ήρθαν και ομάδες πολεμιστών, οι οποίες κατά την διάρκεια των επόμενων αιώνων έχουν ταφεί σε μικρούς θολωτούς τάφους, συνοδευόμενες από ισχυρά επιθετικά και αμυντικά όπλα σε σύγκριση με ότι συνέβαινε σε προηγούμενη περίοδο του Μινωικού πολιτισμού.