Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η ετεοκρητική γλώσσα

Ο όρος «Ετεόκρητες» εμφανίζεται πρώτη φορά στην Οδύσσεια (ραψωδία τ 176), εκεί όπου ο Οδυσσέας, ενόσω προσποιείται τον Κρητικό, αναφέρεται στον υποτιθέμενο τόπο καταγωγής του και στους λαούς που κατοικούν σε αυτόν:

Κρήτη τις γαῖ᾽ ἔστι, μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ,
καλὴ καὶ πίειρα, περίρρυτος· ἐν δ᾽ ἄνθρωποι
πολλοί, ἀπειρέσιοι, καὶ ἐννήκοντα πόληες·
ἄλλη δ᾽ ἄλλων γλῶσσα μεμιγμένη· ἐν μὲν Ἀχαιοί,
ἐν δ᾽ Ἐτεόκρητες μεγαλήτορες, ἐν δὲ Κύδωνες,
Δωριέες τε τριχάϊκες δῖοί τε Πελασγοί

Κάπου υπάρχει η Κρήτη, νησί στη μέση ενός πελάγου
βαμμένου στο μαβί, πλούσιο κι εύφορο, θαλασσοφίλητο·
το κατοικούν πολλοί, άνθρωποι αναρίθμητοι, σε πόλεις ενενήντα.
Μεικτή η γλώσσα τους κι ανάκατη, ανάλογα με τη φυλή·
άλλοι Αχαιοί, άλλοι οι βέροι Κρητικοί γενναίοι,
εκεί κι οι Δωριείς στα τρία χωρισμένοι, κι ακόμη
οι Κύδωνες κι οι θείοι Πελασγοί (μτφρ Δ. Ν. Μαρωνίτης)

Γενναίοι (κατά κυριολεξία, «μεγαλήτορες» είναι οι μεγαλόκαρδοι ή μεγαλόψυχοι), λοιπόν, οι κατά τον Μαρωνίτη βέροι –δηλαδή γνήσιας ή αμιγούς καταγωγής, μια και «ετεός» είναι ο πραγματικός, ο αληθής– Κρητικοί. Για τους αρχαιότερους κατοίκους της μεγαλονήσου αντλούμε πληροφορίες και από μεταγενέστερα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

Κατά τον Ηρόδοτο, οι Ετεόκρητες –όπως και όλοι οι κάτοικοι της Κρήτης επί βασιλείας του Μίνωος– πρέπει να μιλούσαν όχι την ελληνική αλλά κάποια βαρβαρική γλώσσα (τὴν γὰρ Κρήτην εἶχον τὸ παλαιὸν πᾶσαν βάρβαροι, δηλαδή ολόκληρη την Κρήτη την είχαν στα παλαιά χρόνια οι βάρβαροι). Ο Στράβων, από τη δική του πλευρά, σημειώνει ότι οι αυτόχθονες Ετεόκρητες κατοικούσαν στην περιοχή όπου βρισκόταν η πολίχνη της Πραισού. Στους κατοίκους της Πραισού, τους Πραισίους, αναφέρεται και ο Ηρόδοτος. Αυτός ισχυρίζεται ότι οι προαναφερθέντες υπήρξαν οι μόνοι –μαζί με τους Πολιχνίτες– που δεν έλαβαν μέρος στη μεγάλη ναυτική εκστρατεία των Κρητών στη Σικελία μετά τον εκεί βίαιο θάνατο του Μίνωος.

 

Οι σύγχρονοί του Πραίσιοι, συμπληρώνει ο Ηρόδοτος, διηγούνταν ότι στους κατοπινούς αιώνες η Κρήτη είχε ερημωθεί, γεγονός που επέφερε την εγκατάσταση νέων κατοίκων-μεταναστών, ελληνικής κυρίως προέλευσης (ἐς δὲ τὴν Κρήτην ἐρημωθεῖσαν, ὡς λέγουσι Πραίσιοι, ἐσοικίζεσθαι ἄλλους τε ἀνθρώπους καὶ μάλιστα Ἕλληνας).

Οι προεκτεθείσες αρχαίες παραδόσεις είναι ολοφάνερα συνυφασμένες με τη μυθολογία. Παρά ταύτα, οι εξιστορήσεις αυτές επιβεβαιώθηκαν εντέλει από τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν στην Κρήτη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Κατ’ αρχάς, ο ιταλός αρχαιολόγος και επιγραφολόγος Federico Halbherr (1857-1930) ανακάλυψε το 1884 στην Πραισό Λασιθίου, στο ανατολικό τμήμα της Κρήτης, μια λίθινη επιγραφή γραμμένη σε ελληνικό μεν αλφάβητο, αλλά όχι και σε ελληνική γλώσσα. Η γλώσσα του εν λόγω κειμένου, που χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ., ονομάστηκε σχεδόν αμέσως ετεοκρητική, καθώς συναρτάται άμεσα με όσα προαναφέραμε για τους Ετεόκρητες.

Άλλες τέσσερις μη ελληνικές επιγραφές, αναγόμενες στο διάστημα από τον 6ο έως τον 3ο/2ο αιώνα π.Χ., έμελλε να ανακαλυφθούν στην Πραισό στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, από το 1901 έως το 1924. Τέλος, μια άλλη ετεοκρητική επιγραφή (χρονολογείται γύρω στο 650 π.Χ.) ήλθε στο φως το 1936, αυτήν τη φορά όμως όχι στην Πραισό αλλά στη Δρήρο Λασιθίου (αρχαιολογικός χώρος πλησίον της σύγχρονης κωμόπολης της Νεάπολης).

Δεδομένου ότι ακόμα και οι παλαιότερες από τις έξι γνωστές ετεοκρητικές επιγραφές –εικάζεται ότι και λιγοστές άλλες επιγραφές είναι ετεοκρητικές ή τουλάχιστον περιλαμβάνουν όρους της ετεοκρητικής γλώσσας– εμφανίζονται αρκετούς αιώνες μετά τα πρώτα κείμενα της ελληνικής στην Κρήτη (αυτά της Γραμμικής Β), προκύπτει εύλογα το ερώτημα εάν η γλώσσα τους είναι όντως προελληνική ή απλώς μια μη ελληνική γλώσσα που χρησιμοποιούσε κάποια από τις πολυάριθμες μεταναστευτικές ομάδες που εγκαταστάθηκαν στη μεγαλόνησο μετά την εμφάνιση της ελληνικής. Επί του προκειμένου θα αρκεστούμε στο να επισημάνουμε ότι οι σχετικές αρχαίες παραδόσεις συσχετίζουν σαφέστατα τους Ετεόκρητες και βεβαίως τη γλώσσα τους με την εποχή του Μίνωος και το μινωικό πολιτισμό, κατά συνέπεια με μια περίοδο προγενέστερη του πρώτου γνωστού σε εμάς ελληνικού πολιτισμού, του μυκηναϊκού.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ετεοκρητική επιγραφή από την Πραισό (πηγή: carolandray.epizy.com).

 

Δείτε επίσης

Δεν υπάρχουν καταχωρήσεις