Φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
Η αφορμή για το θέμα μου, ξεκίνησε από μια κουβέντα σε φιλικό μας σπίτι στις Μοίρες Hρακλείου, και με έβαλε σε μεγάλες σκέψεις
Σκέψεις που με θλίβουν και μου σφίγγουν τη καρδιά, παράλληλα όμως με βάζουν και σε τεράστιο προβληματισμό.
Έτσι σκέφτηκα τις σκέψεις αυτές, να τις μοιραστώ μαζί σας…
Ο γιος του ανθρώπου που επισκεφτήκαμε την προηγούμενη, σκέφτηκε να αγοράσει λέει ένα ζευγάρι κρητικές μπότες, για να τις φορέσει σε μια εκδήλωση στην Αθήνα που θα πάει.
Έτσι ρώτησε τoν πατέρα του, για να τον κατατοπίσει σχετικά.
Ο δε πατέρας του απαντά:
-Μα τι λες παιδί μου, που θα πας με κρητικές μπότες στη Αθήνα!
Αυτές τις φοράνε οι βοσκαράδες απάνω στα βουνά!
Και μόνο αυτή η σύντομη απάντηση του πατέρα, μου άναψε τα αίματα, αλλά και ταυτόχρονα μου ‘φερε σαν συνειρμό μια φράση του Κίσιγγερ…
»Αν θες να χτυπήσεις τον Έλληνα, χτύπα τον σε τρία πράγματα. Τον πολιτισμό, την θρησκεία και την οικογένεια».
Και εδώ φαίνεται να δικαιώνεται ο παλιός υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ.
Συγκεκριμένα, σε μια ημερήσια διάταξη είχε πει:
»Ο Ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος, και για αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτικές και πολιτισμικές του ρίζες. Τότε ίσως συνετιστεί.
Εννοώ δηλαδή, να πλήξουμε τη θρησκεία, την παιδεία, τα πνευματικά και ιστορικά αποθέματα, την οικογένεια, και να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητα να αναπτυχθεί και να διακριθεί στα Βαλκάνια.
Έτσι αργότερα να μην μας παρενοχλεί. Διότι τα Βαλκάνια είναι μεγάλης στρατηγικής σημασίας, για μας στο μέλλον….»
Εδώ λοιπόν, στην απάντηση αυτή του πατέρα, ήταν που ένοιωσα καίριο το πρώτο χτύπημα στον πολιτισμό μας, και μάλιστα εδώ τον ντόπιο κρητικό.
Του απαντώ αμέσως και ευθέως…
-Εσύ φίλε μου το λες αυτό; Δεν βρίσκεις κατάλληλες τις κρητικές μπότες;
Σου είναι ομορφότερο νομίζεις το Αμερικάνικο τζιν που φοράς; Αυτό πράγματι το παντελόνι φορούσαν οι αγράμματοι και άπλυτοι βοσκαράδες της Αμερικής, που οι περισσότεροι δεν ήξεραν πάρα μόνο να σκοτώνουν για να επιβιώσουν! Εσύ δεν το ξέρεις!
Σου είναι πιο βολικά τα κινέζικα παπούτσια που αγόρασες απλά και πολύ φθηνά, και έκανες υπερδύναμη πλην της Αμερικής και την Κίνα;
Σου είναι όμως λιγότερο ομορφότερες οι κρητικές μπότες, που φόραγαν μάλιστα και οι παππούδες μας και τις τίμησαν οι ανέκαθεν πρόγονοί μας!!!
Αυτός λοιπόν είναι ο δικός σου πολιτισμός που πιστεύεις σήμερα; Τα τζιν και τα κινέζικα είδη;
Και στην κρητική παράδοσή μας δεν βρίσκεις τίποτα πια αξιόλογο;
Δεν φαινόταν να μπορούσε να με αντικρούσει, αλλά αρκέστηκε να απαλύνει την κουβέντα λέγοντάς μου:
-Ε καλά, δε λέω πως δεν έχουμε πολιτισμό, αλλά αυτόν τον είχαν μόνο οι αρχαίοι πρόγονοί μας…
-Ε πως να τον έχουν φίλε μου οι νέοι, με τα διδάγματα που δίνουν γονείς σαν και σένα στα παιδιά τους;
Ποιος θα πει στο γιο σου, πως στη Κρήτη είχαμε μέχρι προ τίνος, τους καλύτερους τσαγκάρηδες στον κόσμο;
Μέχρι που και οι ίδιοι οι Κινέζοι, πήγαν να αντιγράψουν την πατέντα της κρητικής μπότας, και δεν τα κατάφεραν!
Σήμερα αφήσαμε τον πολιτισμό της Αμερικής και της Κίνας να μπει στα σπίτια μας, και να κάνουμε αυτές υπερδυνάμεις στην οικονομία, και μεις δυστυχούμε.
Όταν οι ξένοι πουλούσαν την δικιά τους κουλτούρα, εμείς σαν παλαβοί, πηγαίναμε να την ασπαστούμε!
Τρέχαμε σαν παλαβοί να αγοράσουμε τους Μπίτλς, τη Μαντόνα, ακούγαμε Αρ Μπί μουσική με στίχους ελεεινούς και τρισάθλιους, και ξεχάσαμε την ποίηση τη δική μας, που την έχουν αναδείξει σπουδαίοι ποιητές!
Ξεχάσαμε τα δικά μας παραδοσιακά τραγούδια, και δεν καταφέραμε ποτέ να τα προβάλουμε στο εξωτερικό.
Ευτυχώς που κάποιοι όπως ο Ξυλούρης, Γαργανουράκης, Σκουλάς και πολλοί άλλοι ανέδειξαν και πρόβαλαν και πάλι το κρητικό τραγούδι που για χρόνια ήταν στη αφάνεια.
Γιατί, κατά τη γνώμη σου, τις κρητικές μπότες να τις φοράνε μονάχα οι βοσκαράδες;
Άσχημα θα ήταν, και ο κρητικός νεαρός μουσικός, που θα ανέβει στην Αθήνα να λάβει μέρος σε μια παραδοσιακή ορχήστρα, να φορά και εκείνος κρητικές μπότες;
Να λοιπόν ο σύγχρονος κρητικός πολιτισμός. Προβάλετε και μέσα ακόμα κι απ ‘την μπότα.
Τον στηρίζεις τον πολιτισμό αυτό. Δεν αφήνεις να σου τον χτυπήσουν.
Αφήσαμε έτσι σιγά σιγά να χαθεί, κάθε χρήσιμο κρητικό στοιχείο του πολιτισμού που η γενιά μας κληροδότησε, και κάπου στα χέρια τα δικά μας το χάσαμε…
Βλέπεις τη δεκαετία του ’80 ο Έλληνας πλούτισε ξαφνικά, (εύκολα δάνεια, χρηματιστήριο) και για μια 20ετία ένοιωθε άβολα με τα παραδοσιακά.
Γρήγορα πέταξε πέρα και το παλιό χιράμι της γιαγιάς, που στόλιζε τον τοίχο του σπιτιού του, πέταξε τα παλιά αντικείμενα της μάνας για άχρηστα στα σκουπίδια.
Ο »μοντέρνος » Κρητικός, αποποιήθηκε τις »χωργιαθιές» και όλες τις παλιές λέξεις της κρητικής ντοπιολαλιάς. Έγινε ο »καθώς πρέπει κύριος»!
Το «μοντέρνο» πια κορίτσι έλεγε την αδερφή της »χωριάτα», μόνο και μόνο γιατί βγήκε πιο διαβασμένη και κράτησε στο λεξιλόγιό της και κάμποσες κρητικές λέξεις!
Μα και σήμερα, πολλοί νέοι ντρέπονται να μιλάνε την κρητική διάλεκτο, και αυτό είναι μια σύγχρονη πληγή της παράδοσής μας.
Αυτή η υποτίμηση, μου θυμίζει τους Τσάκωνες, που έδερναν κάποτε τα παιδιά τους , για να μην μιλάνε τα »τσακώνικα’.!
Είχαν βαλθεί γονείς και δάσκαλοι, να εξαναγκάσουν τα παιδιά στο σχολείο τότε να αποβάλουν κάθε τσακώνικη λέξη!
Ώσπου ξένοι εμπειρογνώμονες, ανακάλυψαν πως τα τσακώνικα, ήταν η αρχαιότερη ελληνική τοπική διάλεκτος που υπάρχει έως σήμερα!
Αυτό βέβαια είχε σαν αποτέλεσμα, κάποια στιγμή αργότερα, και αφού είδαν το λάθος τους, όχι μόνο να διατηρηθεί η γλώσσα, αλλά να γίνει η κύρια τοπική καθομιλουμένη! Έκτοτε διδάσκεται πλέον στα σχολεία τους,.
Αντίστοιχο παράδειγμα η Κύπρος. Κατάφερε να έχει σαν κύρια την Ελληνική γλώσσα μεν, αλλά με την κυπριακή διάλεκτο.
Οι σύγχρονοι δάσκαλοι μα και γονείς, θα πρέπει να κάνουν έκκληση στα παιδιά, να μάθουν από μικροί να ήμαστε αυτοί που ήμαστε, και όχι αυτοί που μας επιβάλλουν οι άλλοι.
Να μην ντρεπόμαστε για την κρητική ντοπιολαλιά μας, γιατί χρονικά έρχεται αμέσως μετά την τσακώνικη σε παλαιότητα.
Ήδη οι νέοι μας έχουν πολύ φτωχότερο λεξιλόγιο απ’ ότι οι νέοι πριν αρκετές δεκαετίες.
Η κρητική διάλεκτος στην ουσία είναι πιο ορθή, άμα το δούμε κι αλλιώς, παρά τη σύγχρονη ελληνική καθομιλουμένη, που είναι πολύ φτωχότερη.
Καλύτερα να λες »αίγα» παρά »κατσίκα», που είναι τούρκικη!
Καλύτερα »ντανυά» παρά τράβηγμα, για τι είναι από το αρχαίο τανύω = τεντώνω!
Καλύτερα »θύρα» παρά πόρτα.
Καλύτερα »ευοσκήθηκα» (από το ευοχέομαι-ούμαι = χορταίνω ) παρά εχόρτασα.
Καλύτερα »ομπριά», (αρχ όμβρος), παρά βροχή!
Και τόσες και τόσες άλλες λέξεις, βούλομαι (θελω), ντιντήρω (αρχ αντιδέρνω = περνώ απέναντι), άγομεν = ας πάμε (εκ του άγω), η κατάληξη -ούσι (λέγουσι) κλπ
Δε λέμε στα παιδιά μας να μιλάνε »χωριαθιές». Λέμε απλά να διαβάζουν!
Να ενημερώνονται, και μετά το συμπέρασμα θα βγει μόνο του το τι πρέπει να κάνουν!
Μαζί με αυτά, ο Κρητικός του ΄80, πέταξε και τους 55 κρητικούς παραδοσιακούς χορούς, τα παλιά έθιμα, και τόσα άλλα!
Στα κέντρα στους γάμους, πλέον χορεύουν 2 εως 3 παραδοσιακούς χορούς.
Συρτό – χανιώτικο- μαλεβιζώτη και σιγανό.
Μα για φανταστείτε! Ξεχάσαμε και αυτόν ακόμα τον πεντοζάλη!
Πολλοί, ακόμα είναι εκείνοι, που ψάχνουν και μπερδεύουν τα πόδια τους πώς πάνε τα ζάλα!
Ας είναι καλά όμως η Δόμνα Σαμίου, που έψαξε και βρήκε και διέσωσε και τους 55 κρητικούς χορούς!
Και μάλιστα το ’78 έναν χορό ακόμα περιέσωσε από τη Γέργερη, τον »Γεργιεργιανό πηδηχτό» με το τραγούδι »Στου παπά Χατζή τ΄αλώνι», που ούτε και οι ίδιοι οι χωριανοί εκεί δεν γνώριζαν!
Ποια κανάλια της τηλεόρασης μιλάνε ποτέ για όλα αυτά;
Τα κανάλια μας μπορεί να ξεχάσουν να αναφέρουν το ανυπέρβλητο έργο, και τον δια βίου αγώνα της Σαμίου, να περισώσει τον πολιτισμό μας!
Από την άλλη, δεκάδες εκατοντάδες ομοφυλόφιλοι, τραβεστί και πόρνες παρελαύνουν καθημερινά.
Ίσως θέλουν να γίνουν όλοι αυτοί βίωμα μας, και αλίμονο μας, αν δεν τους αποδεχτούμε!
Σίγουρα δεν θα ήμαστε καλοί και μοντέρνοι Ευρωπαίοι!
Δεν είμαστε εναντίων όλων αυτών, όμως από τα κανάλια περιμένει κανείς περισσότερα.
Ας είναι καλά οι πολιτιστικοί σύλλογοι Κρητών της Αθήνας, που έβγαλαν στην επιφάνεια πολλά πολιτιστικά πράγματα. Αναβίωσαν το αλώνισμα, έζεψαν και πάλι τα γαϊδουράκια.
Αναβίωσαν και πάλι την παραδοσιακή ασκομαντούρα που είχε εξαφανιστεί για χρόνια.
Αναβίωσαν όλους τους κρητικούς χορούς.
Οργάνωσαν γιορτές παραδοσιακές, του κρασιού, της ρακής, αποκριάτικα έθιμα και τόσα άλλα!
Πώς λοιπόν θα προκόψει ο τόπος μας, αν δεν παροτρύνουμε εμείς τα παιδιά μας να αγαπήσουν τον κρητικό πολιτισμό?
Εμείς οι ίδιοι θα πρέπει να τα οδηγήσουμε σε αυτόν.
Τα παλιά επαγγέλματα που άνθισαν στην Κρήτη, θα πρέπει να ξαναζωντανέψουν και πάλι.
Αυτό κάνουν πολλοί λαοί. Ευρωπαϊκό κράτος, η Ολλανδία νομίζω, έχει παράδοση να φτιάχνει μαριονέτες και κούκλες, και να που ζουν χιλιάδες οικογένειες από τον τουρισμό, από αυτό το πράγμα!
Στην Κρήτη όμως, μπορεί να μην είχαν ειδικευτεί στις μαριονέτες, αλλά όμως είχαν ειδικευτεί σε τόσα πολλά άλλα επαγγέλματα!
Το παλιό καλάθι, δεν είναι μονάχα για ελιές όπως ήταν παλιά.
Θα μπορούσε ο ξένος να αγοράσει καλαθάκια, για να βάζει τα περιοδικά του, την ομπρέλα του, ακόμα και τα ξύλα για το τζάκι του.
Η τέχνη της καλαθοποιείας ! Άνθιζε κάποτε, θα μπορούσε να αποδώσει πολλά και σήμερα.
Φανταστείτε μονάχα πόσα μαδαράκια θα πουλούσαμε χρήσιμα να χωρέσουν χίλια δυο μικροπράγματα, πέρα που να μπαίνει σε καλούπι το τυρί!
Η αγιογραφία ήκμαζε κάποτε στην Κρήτη. Σήμερα δυστυχώς έχει αντικατασταθεί με στημένα κάδρα.
Η τέχνη του κεντήματος, ήταν από χιλιάδες χρόνια παραδοσιακή τέχνη στην Κρήτη.
Χιράμια και κεντητά στόλιζαν το σπίτι και το έκαναν γιορτινό και πανέμορφο!
Έχει περάσει δυστυχώς, και εκείνη η τέχνη στο περιθώριο.
Το παραδοσιακό σαπούνι ήταν και αυτό περιζήτητο παγκοσμίως. Ποιος γνωρίζει σήμερα τίποτα για αυτό?
Η αγγειοπλαστική άνθιζε μέχρι πεντηκονταετίας.
Η αγγειοπλαστική άφησε έργα τέχνης. Σήμερα η γενιά μας άφησε και την τέχνη αυτή στην άκρη.
Η κρητική κουζίνα που ονομάστηκε δικαίως και μεσογειακή, αναμφισβήτητα η καλύτερη παγκοσμίως!
Ουδόλως γίνεται οργανωμένα η εκμετάλλευση της κρητικής διατροφής, που αν γινόταν, θα άφηνε πολύ χρήμα στον τόπο μας.
Και δε λέω να ανατρέξουμε πολύ πίσω στους αρχαίους, όπως στον θολωτός τάφο του Καμηλαρίου, να δούμε τα όμορφα έθιμα και τον πολιτισμό της εποχής εκείνης, που μαρτυρούν τα διάφορα κτερίσματα, αλλά σε πιο πρόσφατα καθημερινά θέματα.
Εμείς θα βρούμε τον τρόπο, να αναδείξουμε τον πολιτισμό της Κρήτης, κάνοντας αρχή στα απλά πράγματα να δώσουμε το έναυσμα , κι ο νέος συνεχίζει.
Ο πολιτισμός μας μπορούσε να βρει σπουδαία εκμετάλλευση στον τουρισμό.
Δεν θάφτηκε λοιπόν ο Κρητικός πολιτισμός, υπάρχει παντού δίπλα μας, στο χέρι μας είναι να τον αναδείξουμε.
Εμείς για παράδειγμα ας πάμε να ξεσκονίσουμε το παλιό μπροστινό τμήμα του σωμαριού με τα σκαρβέλια, που πετάξαμε στον ποταμό. Να το λουστράρουμε, και στολίσουμε μια γωνιά με αυτό.
Τη παλιά ματζαδούρα (ταΐστρα) που έτρωγαν οι κότες, να την περιμαζέψουμε, να τη καθαρίζουμε, με αγάπη να τη λουστράρουμε να κάνουμε με αυτήν μια βάση για ένα μικρό εκθετήριο.
Θα βάζουμε πάνω στο εκθετήριό μας, τον παλιό μας λύχνο, τη λάμπα πετρελαίου, το παλιό φαναράκι, το σίντερο με τα κάρβουνα, το μπρούντζινο χαβάνι και άλλα…
Γιατί δεν είναι πως θα στολίσουμε στο σπίτι μας με παλιά όμορφα πράγματα, αλλά θα μεταφέρουμε στα παιδιά μας την αγάπη στον παλιό πολιτισμό μας
Θα πρέπει να ξαναγυρίσουμε στα παλιά..
Εγώ μάλιστα θα έκανα και πρόταση να γίνουν και εδώ στα μέρη μας σεμινάρια για την ντοπιολαλιά μας.
Για την λαογραφία στον τόπο μας, σπουδαίο ρόλο έπαιξε και παίζει σήμερα ο Σεβασμιότατος Γορτύνης και Αρκαδίας Μακάριος.
Άνοιξε τις πύλες του Πολιτιστικό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως, και παρέχει διαρκεί μαθήματα βυζαντινής μουσικής, μαθήματα αγιογραφίας, ψηφιδωτών, ντεκουπάζ, κλπ. Εκεί προσέρχονται όσοι θέλουν, κυρίως νέοι, και να μαθαίνουν .
Πάντως, πριν ξορκίσουμε το κακό, αποτινάσσοντας οριστικά το παλιό από πάνω μας, το «χωριάτικο» που αποκαλούν πολλοί, ας βρούμε τουλάχιστον τρόπο να το συγκεράσουμε με το σύγχρονο, ώστε να γίνει πιο παραγωγικό.
Αυτό θα μπορούσε να γίνει με το να το δουλέψουν σύγχρονοι επιστήμονες, που διαθέτουμε πολλούς και μάλιστα πολύ αξιόλογους, αλλά και με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
Έτσι να το εξελίξουμε το παλιό με το σύγχρονο, και να το παραδώσουμε στις επόμενες γενιές για να τα βγάλουμε και παρά έξω.
Γιατί πολιτισμό ναι έχουμε , άσχετα πως πολλοί δεν το κατέχουν!
Γεώργιος Χουστουλάκης
