Τοπικά νέα

ΤΥΜΠΑΚΙ (1941-1944) Στοιχεία από το Χρονικό μιας Μαρτυρικής Πόλης

ΜΑΡΙΑ Λ. ΣΟΦΟΥΛΑΚΗ - ΠΟΛ. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π 21 June, 2017 ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑΑΡΘΡΑ

ΤΥΜΠΑΚΙ (1941-1944) Στοιχεία από το Χρονικό μιας Μαρτυρικής Πόλης

«Μάχιμες γερμανικές μονάδες μεταφέρονται με αεροπλάνο που κατορθώνει να προσγειωθεί σε Αεροδρόμιο της Κρήτης» (Γ.Παναγιωτάκης «Ντοκουμέντα από την Μάχη και την Αντίσταση της Κρήτης», σελ. 151 , με την άδεια του συγγραφέα )

ΜΕΡΟΣ (Α) : Η Εκθεμελίωση του Τυμπακίου (1942) , το Π.Δ. 99/2000 , και η κατασκευή του Πολεμικού Αεροδρομίου .

Το Συμβούλιο της Δημ. Κοιν. Τυμπακίου στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του για έλαβε την με Αρ. 19 /Αρ.Πρακτ. 09/24.08.2015 ομόφωνη Απόφαση σύμφωνα με την οποία :

« Πρότεινε στο Δήμο Φαιστού να προβεί δια μέσου των αρμοδίων υπηρεσιών στην θέσπιση ημερομηνίας διεξαγωγής εκδήλωσης μνήμης στο Τυμπάκι , για την διατήρηση της ιστορικής συλλογικής μνήμης των γεγονότων της περιόδου της Γερμανικής Κατοχής (1941-1945) την 2η Κυριακή του μήνα Φεβρουαρίου κάθε έτους »

Πρόκειται για μια πολύ σημαντική και καθυστερημένη χρονικά , από πλευράς Τ. Α., Απόφαση για το Τυμπάκι. Η έλλειψη και η καθυστέρηση δεν σχετίζονται μόνο με την οργάνωση εκδηλώσεων τιμής και διατήρησης της ιστορικής μνήμης αλλά και διότι 75 χρόνια μετά ελάχιστοι είναι πλέον οι εν ζωή κάτοικοι του Τυμπακίου που βίωσαν ο καθ’ ένας με τον δικό του διαφορετικό τρόπο τα γεγονότα της Κατοχής και θα μπορούσαν με τις μνήμες και μαρτυρίες τους να συμβάλλουν στην ακριβέστερη καταγραφή της τοπικής Ιστορίας.

Το παρόν κείμενο γράφτηκε αρχικά το έτος 2015 ως εισήγηση προς το Δημ. Συμβούλιο Φαιστού προκειμένου να τεκμηριώσει την κανονιστική Απόφαση (που εκκρεμεί) για τον καθορισμό της ημερομηνίας , τέλεσης εκδήλωσης μνήμης στο Τυμπάκι και αργότερα ολοκληρώθηκε με την σημερινή του μορφή .

Η συνοπτική αυτή δημοσίευση αποτελεί ελάχιστη ατομική συμβολή χρέους για το Τυμπάκι και τιμής τους κατοίκους του , που έζησαν τα δραματικά γεγονότα της Κατοχής και επέζησαν χωρίς να λυγίσουν. Στοχεύει στην αναβίωση της ιστορικής μνήμης , στην προβολή , ανάδειξη , καταγραφή και έρευνα των γεγονότων της περιόδου 1941-1945, ενώ δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση ολοκληρωμένο ιστορικό – ερευνητικό έργο το οποίο είναι αρμοδιότητα ειδικών επιστημόνων .

Στο κείμενο αυτό , πέρα από βασικά και γνωστά ιστορικά γεγονότα, περιέχονται μαρτυρίες (προφορικές και γραπτές) , μνήμες από οικογενειακές διηγήσεις , ενώ

ενώ στο ΜΕΡΟΣ (Β) περιλαμβάνονται στοιχεία αναγκαστικών απαλλοτριώσεων που συγκυριακά και λόγω επαγγελματικής απασχόλησης περιήλθαν σε γνώση μου πριν 20 και πλέον έτη.

(«Γερμανικός Χάρτης με τις κατευθύνσεις των αεροπλάνων, τα σημεία ρίψης των αλεξιπτωτιστών και τα αεροδρόμια απογείωσης για την Αφρική και την Μέση Ανατολή»).

(Γ.Παναγιωτάκης «Ντοκουμέντα από την Μάχη και την Αντίσταση της Κρήτης», σελ. 112, με την άδεια του συγγραφέα )

Το σκηνικό της Γερμανικής Κατοχής στο Τυμπάκι περιελάμβανε βομβαρδισμούς αποτρόπαιες εικόνες με κατεδαφίσεις σπιτιών , καταστροφές αγροτικών περιουσιών , βίαιη μετακίνηση πληθυσμού , βιαστική μεταφορά των απαραίτητων ενός νοικοκυριού με άγνωστο μέλλον , καταναγκαστική εργασία , απαγόρευση μετακινήσεων , συλλήψεις , φόβο , φτώχεια και μετά το τέλος του πολέμου η επιστροφή των κατοίκων στο ισοπεδωμένο Τυμπάκι , ο αγώνας για την στέγαση και την επιβίωση αλλά και το πένθος για τα θύματα των ναρκοπεδίων .

Τα γεγονότα της εποχής αυτής στο Τυμπάκι τα βίωσαν ως θύματα και αυτόπτες μάρτυρες οι γονείς και παππούδες μας , ενώ σε εμάς τους νεώτερους μεταφέρθηκαν με τόσο ζωντανές και επανειλημμένες διηγήσεις που εντυπώθηκαν στη μνήμη μας ως εικόνες – φωτογραφίες μιας εποχής που δε ζήσαμε. Μεγαλώσαμε με ακούσματα όπως «Πόλεμος» , «Κατοχή» , «Ξεσπιτωμός» , «Προπαγάνδα» , «Αγγαρεία» , «Γερμανοί», «Αεροδρόμιο», «Φόβος» διότι αυτές οι λέξεις ήταν πολύ συχνά στις συζητήσεις της προηγούμενης από εμάς γενιάς .

Δεν είναι ευρύτερα γνωστό και κυρίως στους νεώτερους , ότι το Τυμπάκι χαρακτηρίστηκε (πριν 17 χρόνια) ως Μαρτυρική Πόλη στο Άρθρο μόνο του Π.Δ. 99/2000 (Φ.Ε.Κ. 97τ. Α΄/16.03.2000) , ενώ με το ίδιο Διάταγμα χαρακτηρίστηκαν επίσης ως Μαρτυρικά χωριά οι Καμάρες και το Μαγαρικάρι του (τέως) Δήμου Τυμπακίου όπως και τα Βορίζια του (τέως) Δήμου Ζαρού.

Σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 2503/1997 άρθρο 18 παρ. 5 χαρακτηρίζονται ως «Μαρτυρικές Πόλεις» και «Μαρτυρικά Χωριά» αυτά που έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές σε ανθρώπινες ζωές και σε υλικές ζημιές κατά την Αντίσταση εναντίον των Δυνάμεων Κατοχής 1941-1944»

Ενώ σε άλλη γραπτή πηγή (*) αναφέρεται ότι «…σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες για να χαρακτηριστεί ένα μαρτυρικό χωριό ή μια πόλη ολοκαύτωμα πρέπει να έχει απωλέσει το 10% του πληθυσμού της , είτε να έχει εκθεμελιωθεί εξ’ ολοκλήρου από την δράση των στρατευμάτων κατοχής»

[(*) «ΚΑΙ ΕΝΑ ΜΑΡΚΟ ΝΑ ΗΤΑΝ …..» Οι Οφειλές της Γερμανίας στην Ελλάδα , σελ. 173, Μ. Γλέζος – Εκδόσεις Λιβάνη 2012]

Το Τυμπάκι χαρακτηρίστηκε ως Μαρτυρική Πόλη διότι εκθεμελιώθηκε σε ποσοστό σχεδόν 100% , ενώ οι κάτοικοι του εκδιώχθηκαν από το χωριό τους πέραν των άλλων δεινών που υπέστησαν κατά την διάρκεια αλλά και μετά το τέλος του πολέμου.

Το Τυμπάκι θρήνησε θύματα και λόγω του Εμφυλίου Πολέμου που διεξήχθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα , αλλά και πολλά θύματα από τα ναρκοπέδια μετά το τέλος της Κατοχής από τους Γερμανούς .

Το Δίκτυο μαρτυρικών Πόλεων και χωριών της Ελλάδας ιδρύθηκε στις 12.12.2000, ενώ ο Δήμος Φαιστού ως διάδοχος Δήμος των πρώην Δήμων Ζαρού και Τυμπακίου συμμετέχει αυτοδίκαια στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας.

Την σπουδαία γεωστρατηγική θέση της περιοχής Νότια και Δυτικά του Τυμπακίου είχαν εντοπίσει αρχικά οι Βρετανοί σύμμαχοι αλλά και οι κατακτητές Γερμανοί ακόμα και πριν την μάχη της Κρήτης το Μάϊο 1941 . Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε μεταφερθεί στην Βόρεια Αφρική και στους σχεδιασμούς των Γερμανών ήταν να κατασκευάσουν ένα μεγάλο πολεμικό Αεροδρόμιο στην Νότια Κρήτη ως βάση ανεφοδιασμού των στρατευμάτων τους αλλά και ως πολεμική βάση ικανή να αποκρούσει την αποβίβαση Συμμαχικών Δυνάμεων.

Το Πολεμικό Αεροδρόμιο άρχισε να κατασκευάζεται τον Σεπτέμβριο του 1941 αφού εκριζώθηκαν τεράστιες ελαιόφυτες εκτάσεις (το λάδι ήταν το κυριότερο προϊόν της περιοχής τα χρόνια εκείνα) και παραμένει μέχρι σήμερα ως το έργο που σημάδεψε ανεξίτηλα το Τυμπάκι αλλά και την ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή του.

Σημειώνεται ότι μεταξύ των αγροτικών εκτάσεων που κατάλαβε το Αεροδρόμιο, ήταν και το ιστορικό μετόχι «Φωτεινόπουλο» (παλαιό μοναστήρι) με σημαντικές εκτάσεις γης , ελαιόφυτα και ελαιοτριβείο, που ανήκε στην Ιερά Μονή Οδηγητρίας. Οι παλαιότεροι κάτοικοι του Τυμπακίου αναφέρονταν πάντα με θαυμασμό για το «Φωτεινόπουλο» και την ποσότητα των παραγομένων προϊόντων του (σιτηρά , λάδι , κρασί κ.τ.λ.) ενώ σήμερα ελάχιστοι πλέον το θυμούνται..

Η θέση και η κατασκευή του Αεροδρομίου , Νότια και σε επαφή με το οικιστικό συγκρότημα υπήρξε καθοριστικής σημασίας για το Τυμπάκι. Κατέλαβε τις πλέον εύφορες για γεωργική εκμετάλλευση (την εποχή εκείνη) περιοχές του , κατήργησε όλο το υφιστάμενο οδικό από το Τυμπάκι προς τα Νότια (για αγροτικές περιοχές δικαιοδοσίας του, αλλά και για τους νότια ευρισκόμενους Οικισμούς) , κατέστησε αδύνατη την φυσική επέκταση του Τυμπακίου προς Νότο , διαχώρισε το παραλιακό του μέτωπο σε δύο τμήματα και κατέστησε απροσπέλαστο για κοινή χρήση μέχρι και σήμερα το ενδιάμεσο τμήμα που αντιστοιχεί στο χώρο του αεροδρομίου. Υπήρξε η κύρια αιτία ισοπέδωσης του Τυμπακίου και καταστροφής τον όποιου οικιστικού πλούτου είχε δημιουργηθεί μετά το τέλος της τουρκοκρατίας , αλλά και η αιτία να αποτελέσει ολόκληρη η περιοχή πεδίο σκληρών πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Συμμάχων και Γερμανών μέχρι και την τελευταία ημέρα της αποχώρησης των ηττημένων.

Ήδη από τον Ιούνιο του έτους 1941 ο Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης είχε εκδώσει Ειδική Διαταγή για έναρξη υποχρεωτικής – καταναγκαστικής εργασίας , την λεγόμενη «αγγαρεία» για άντρες και γυναίκες προκειμένου οι κάτοικοι του Τυμπακίου αλλά και ολόκληρου του Νότιου-Κεντρικού Τμήματος των Νομών Ηρακλείου – Ρεθύμνης να προσέρχονται σε διατεταγμένη υπηρεσία για να παρέχουν αμισθί εργασία οπουδήποτε υπήρχε ανάγκη εργατικού δυναμικού και στην κυριολεξία υπό το μαστίγιο του οπλισμένου και σκληρού κατακτητή.

Η παροχή της καταναγκαστικής εργασίας στα εργοτάξια του αεροδρομίου , στα οχυρωματικά έργα , στις πάσης φύσως μεταφορές , στα μαγειρεία και λοιπούς βοηθητικούς χώρους γινότανε με αυστηρό προγραμματισμό και σε δύσκολες συνθήκες. Αρκεί να αναφερθεί ότι ο χώρος της παρεχόμενης εργασίας εντός του Αεροδρομίου έφερε περίφραξη με ηλεκτροφόρα καλώδια (σύμφωνα και με μαρτυρία εργαζόμενου) , ενώ υπήρχε και ειδική περίφραξη όπου φυλάκιζαν τους απείθαρχους εργάτες. Εκτός από την αναγκαιότητα του εργατικού δυναμικού , οι Γερμανοί πίστευαν ότι με τις «αγγαρείες» θα κρατήσουν σε χαμηλό επίπεδο τις δυνάμεις της Αντίστασης και ειδικά στα ορεινά χωριά . Σύμφωνα με γραπτές πηγές 3.500 Κρητικοί επί δύο (2) έτη εργάστηκαν στα Γερμανικά καταναγκαστικά έργα.

Στο βιβλίο της Ε.Κ.Ι.Μ., Σειρά Μαρτυρίες , «TOM J. DUMBABIN- Ένας Άρχαιολόγος στον πόλεμο» Έκδοση 2015 ,σελ.222 (σχετικά με τις «αγγαρείες» και τους κατοίκους του Αμαρίου ) αναφέρεται :

«………Καυχιόταν πως δεν είχε δουλέψει ποτέ για τους Γερμανούς στους νέους δρόμους και τα αεροδρόμια, για τα οποία καλούσαν σε αγγαρεία όλο το ανδρικό δυναμικό , το ένα τρίτο ή το ένα τέταρτο κάθε φορά. Τους βλέπαμε να κατεβαίνουν στο Αεροδρόμιο στο Τυμπάκι σε θλιβερές φάλαγγες εκατοντάδων ανδρών, κουβαλώντας το φαγητό και τις κουβέρτες τους, φρουρούμενοι από λίγους άνδρες της Feldgendarmerie (η γερμανική στρατιωτική αστυνομία), και τους βλέπαμε επίσης να ξεγλιστρούν την νύχτα, ένας-ένας και δυό-δυό, για να γυρίσουν στα χωριά τους και να σταματούν να μας διηγηθούν με υπερβολικές λεπτομέρειες τι είχαν δει. Ο Πέτρος δεν δεχόταν να υποβληθεί σε τέτοια ταπείνωση και είπε στον δήμαρχο του χωριού του………»

Μαρτυρίες για τις συνθήκες εργασίας στο Αεροδρόμιο Τυμπακίου αποτελούν και οι ένορκες καταθέσεις τεσσάρων κατοίκων του Τυμπακίου που εργάστηκαν στο Αεροδρόμιο και που δεν ευρίσκονται πλέον στην ζωή . Οι καταθέσεις αυτές εστάλησαν το 2001 στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (I.O.M.) προκειμένου να τους αναγνωρισθεί η καταναγκαστική εργασία - «αγγαρεία» κατά την περίοδο της Κατοχής . Ειδοποιήθηκαν άμεσα το ίδιο έτος περί της απόρριψης της Αίτησης τους «…..για αποζημίωση εργασίας σε συνθήκες δουλείας ή καταναγκαστικής εργασίας σύμφωνα με τον Γερμανικό Νόμο περί της δημιουργίας του Ιδρύματος «Μνήμη , Ευθύνη και Μέλλον» (ο Νόμος του Γερμανικού Ιδρύματος)….» διότι για να τεκμηριωθεί η καταναγκαστική εργασία τα θύματα έπρεπε να έχουν εκτοπιστεί στο Γερμανικό Ράιχ ή σε άλλη περιοχή Γερμανικής Κατοχής , να είχαν υποβληθεί σε καταναγκαστικές εργασίες με εξαιρετικά σκληρές συνθήκες διαβίωσης , να είχαν φυλακισθεί κ.τ.λ., κ.τ.λ. ενώ προκειμένου να τεκμηριωθεί εργασία σε συνθήκες δουλείας πρέπει να αποδεικνύεται ότι το θύμα είχε κρατηθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, γκέτο ή άλλο μέρος κράτησης αναγνωρισμένο από το Νόμο του Γερμανικού Ιδρύματος.

Το υπό κατασκευήν Πολεμικό αεροδρόμιο ήταν ένα τεράστιο τεχνικό έργο για τα δεδομένα της εποχής που απαιτούσε εκτός από το εργατικό δυναμικό και μεγάλες ποσότητες σκύρων. Τίποτα όμως δεν ήταν δυσχερές για την άρτια οργανωμένη διοικητικά και πολεμικά Γερμανία. Αρχές του Φεβρουαρίου του 1942 οι κάτοικοι του Τυμπακίου διατάχτηκαν εντός ελάχιστου χρόνου (15 ημερών) και εν μέσω δυσμενών καιρικών συνθηκών - με καταρρακτώδεις βροχές - να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους διότι επρόκειτο να κατεδαφιστούν .

Άμεσα αναζήτησαν στέγη στα γύρω χωριά Ηρακλείου και Ρεθύμνου και ειδικότερα όπου ο καθένας είχε κάποιο συγγενικό , φιλικό ή απλά γνωστό πρόσωπο και άρχισαν να εκκενώνουν τα σπίτια τους . («ξεσπιτωθήκαμε» ή «στον ξεσπιτωμό» όπως ανέφεραν οι ίδιοι συχνά . Οι κάτοικοι των άλλων χωριών, στα πλαίσια των τότε κοινωνικών αξιών τους συνέδραμαν με υψηλό αίσθημα αλληλεγγύης και φιλοξενίας , στο μέτρο του εφικτού . Στεγάστηκαν κυρίως σε βοηθητικούς χώρους που καθαρίστηκαν όπως αποθήκες , σταύλους , αχυρώνες μα και σε καλύβια (μαρτυρία) που οι ίδιοι κατασκεύασαν στην ύπαιθρο , και όμως ήταν πάντα (είμαστε και οι νεώτεροι) ευγνώμονες για την στέγη που τους προσφέρθηκε. Στην αγριότητα του πολέμου και των βομβαρδισμών το ζητούμενο ήταν η διαφύλαξη της ζωής και όχι οι συνθήκες διαβίωσης.

Σημειώνεται ότι μεταξύ των μη γνωστών χωριών που μετοίκησαν λίγες οικογένειες από το Τυμπάκι την περίοδο της Κατοχής, ήταν η Σάτα (μικρός οικισμός προ του 1923 ) σε απόσταση περίπου 2-3 χλ. από το Κλήμα και τόπος κατοικίας των γνωστών για τους αγώνες τους την Κατοχή , οικογενειών Παραδεισανού , Τυράκη , Μηναδάκη κ.αλ. Επίσης Β.Δ. από την Σάτα βρίσκεται το χωριό Ρίζικας στο οποίο μετοίκησαν 2-3 οικογένειες, ενώ και τα δύο αυτά χωριά του νυν Δήμου Αμαρίου υπάγονταν στην Κοιν. Αποδούλου την Κατοχή.

Οι κατοικίες στο Τυμπάκι προπολεμικά ήταν λιθόκτιστες και οι πέτρες μετά την κατεδάφιση μεταφέρονταν στα εργοτάξια του αεροδρομίου όπου υπήρχε μηχανικός εξοπλισμός που τις μετέτρεπε σε σκύρα , κατάλληλα για τις βάσεις των διαδρόμων του κατασκευαζόμενου αεροδρομίου. Υπάρχει προφορική μαρτυρία για την διατεταγμένη εργασία των κατεδαφίσεων που είναι συγκλονιστική . Για την κατεδάφιση κατοικίας στο Τυμπάκι χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια της «αγγαρείας» στενός συγγενής του ιδιοκτήτη που βέβαια αρνήθηκε την εκτέλεση της εργασίας , ενώ ελέγχεται για την ακρίβεια της η πληροφορία ότι δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που οι ιδιοκτήτες υποχρεώθηκαν από τους κατακτητές και υπό την επίβλεψη τους να κατεδαφίσουν οι ίδιοι τις κατοικίες τους. Για τον αριθμό των κατεδαφισθέντων κατοικιών θα γίνει αναφορά στο επόμενο μέρος.

Η Βρετανική Αεροπορία επανειλημμένα και με σφοδρότητα βομβάρδιζε το Αεροδρόμιο και τις γύρω περιοχές του Τυμπακίου , ενώ οι κάτοικοι του με φόβο και κίνδυνο της ζωής τους προσπαθούσαν μετακινούμενοι πεζοί , σε καθημερινές διαδρομές χιλιομέτρων από τα χωριά που τους φιλοξενούσαν , να προσεγγίσουν τα κτήματα τους στην περιφέρεια Τυμπακίου , προκειμένου να εργασθούν και να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη για την επιβίωση τους . Σχετικά υπάρχει μαρτυρία (ένορκη κατάθεση) κατοίκου του Τυμπακίου όπου σε ένα τέτοιο βομβαρδισμό γλύτωσε ο ίδιος τη ζωή του αλλά σκοτώθηκε το μουλάρι του , που αποτελούσε σπουδαίο κεφάλαιο και τον πλέον πολύτιμο βοηθό τα χρόνια εκείνα, ενώ σαν εικόνες από ταινία αποτελεί άλλη μαρτυρία ότι οι κάτοικοι με το άκουσμα των αεροπλάνων που βομβάρδιζαν (καθημερινά) , άφηναν οποιαδήποτε εργασία έκαναν στην ύπαιθρο (π.χ. θερισμό) και έτρεχαν να κρυφτούν σε παρακείμενα ρέματα για να γλυτώσουν .

Τα γνωστά φωτογραφικά αρχεία για την Κρήτη από την περίοδο της Κατοχής είναι το επίσημο φωτογραφικό Αρχείο Κ. Κουτουλάκη που συνόδευε την «Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαπίστωσης Ωμοτήτων εν Κρήτη» (τμήμα του έχει ανευρεθεί και δωρίθηκε το έτος 2014 στον Δήμο Μαλεβυζίου) και το αρχείο που βρέθηκε τα τελευταία χρόνια στο Παρίσι (η εύρεση του ανακοινώθηκε στο 12ο Κρητολογικό Συνέδριο) και ήταν δημιουργία – έργο των Μονάδων Προπαγάνδας των Γερμανών (PK) . Δεν είναι γνωστό εάν υφίσταται φωτογραφικό υλικό από την περιοχή του Τυμπακίου κατά την περίοδο της Κατοχής , αλλά θα ήταν εκτός της συνηθισμένης πρακτικής των κατακτητών εάν δεν υπήρχε .

Σημειώνεται ότι σύμφωνα με πολλή πρόσφατη πληροφόρηση (20.05.2017) που απαιτεί έρευνα, φωτογραφικό υλικό της περιοχής του Τυμπακίου υπάρχει στα αρχεία της Wehrmact στην Γερμανία .

Εκτός του Αεροδρομίου και σε διάφορες θέσεις Νότια του Τυμπακίου οι κατακτητές κατασκεύασαν οχυρωματικά έργα αλλά και υπόγειες δαιδαλώδεις αποθήκες πυρομαχικών τις επονομαζόμενες «Μπούγκες» που υφίστανται μέχρι και σήμερα . Ναρκοπέδια δημιουργήθηκαν επίσης σε διάφορες θέσεις αλλά κυρίως στο Παραλιακό Μέτωπο από τον Κομό έως την Αγ. Γαλήνη , τοποθετώντας βόμβες ακόμα και μέσα στην θάλασσα, ενώ με υπόγειο σύστημα ανατινάξεων δημιούργησαν στην ξηρά και κοντά στο παραλιακό μέτωπο τεράστιους κρατήρες τις επονομαζόμενες «Βόμβες» που γέμισαν με νερό προκειμένου να εμποδίσουν αποβατικές απόπειρες . Κάποιες από αυτές υπάρχουν και σήμερα. Για τα οχυρωματικά έργα των Γερμανών στην περιοχή μας, υπάρχουν ήδη σημαντικές καταγραφές και ανακοινώσεις σε συνέδρια .

Η κατασκευή και λειτουργία του Πολεμικού Αεροδρομίου Τυμπακίου κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής εκτός από την καταναγκαστική εργασία , τους σφοδρούς βομβαρδισμούς , εκρήξεις κ.τ.λ. ήταν ευκαιρία για πράξεις αντίστασης των εργαζομένων σ’ αυτό όπως κωλυσιεργία εργασιών , δίκτυο πληροφοριών για τις ενέργειες των Γερμανών ,αλλά και ενέργειες άλλων πατριωτών όπως πράξεις κατασκοπείας , σαμποτάζ κ.τ.λ. που αναπτέρωναν το ηθικό των κατοίκων .

Χαρακτηριστικό της σημασίας του αεροδρομίου , ως έργο – βάση για τους κατακτητές , ήταν ότι ο ίδιος ο Έρβιν Ρόμελ ήρθε από την Αφρική τον Ιούνιο του 1942 στο Τυμπάκι , προκειμένου να επιθεωρήσει το Αεροδρόμιο και να συντονίσει τον ανεφοδιασμό. (Σχετ. λεπτομέρειες αναφέρονται σε διάφορα βιβλία. )

Μετά την ήττα του Ε. Ρόμελ στο Ελ Αλαμέϊν το 1943 διαφάνηκε η αρχή του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Οι Γερμανοί άρχισαν σταδιακά να καταστρέφουν το μεν Αεροδρόμιο με ναρκοθετήσεις αλλά και τις αποθήκες καυσίμων , πυρομαχικών , πολεμικού υλικού , και λοιπούς βοηθητικούς χώρους κ.τ.λ.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1944 σύμφωνα με διάφορες πηγές , οι Γερμανοί άρχισαν να αποσύρουν και τις φρουρές τους ενώ η περιοχή του Τυμπακίου σείεται επί πολλές μέρες από τις εκρήξεις .

Σημειώνεται ότι το καλοκαίρι του 1944 λίγο πριν αναχώρηση τους ( Ηράκλειο /Οκτώβριος 1944) οι κατακτητές παρέμειναν απολύτως ενεργοί και κατέστρεψαν το Μαγαρικάρι , τις Καμάρες , την Λοχριά και τα χωριά του Αμαρίου.

ΜΑΡΙΑ Λ. ΣΟΦΟΥΛΑΚΗ

ΠΟΛ. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π.