Τοπικά νέα

ΤΥΜΠΑΚΙ (1941-1944) Στοιχεία από το Χρονικό μιας Μαρτυρικής Πόλης (Μέρος Β’)

ΜΑΡΙΑ Λ. ΣΟΦΟΥΛΑΚΗ - ΠΟΛ. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π. 11 February, 2024 ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑΑΡΘΡΑ

ΤΥΜΠΑΚΙ (1941-1944) Στοιχεία από το Χρονικό μιας Μαρτυρικής Πόλης (Μέρος Β’)

Στοιχεία και Συνέπειες από Αναγκαστικές Απαλλοτριώσεις της Περιόδου 1941-1951 για την Κατασκευή – Επέκταση του Αεροδρομίου αλλά και «δια την ανοικοδόμησιν της Χώρας»

Όμως αναφέρθηκε στο Μέρος (Α), το Πολεμικό Αεροδρόμιο Τυμπακίου άρχισε να κατασκευάζεται το Σεπτέμβριο του 1941, τρείς μήνες περίπου μετά την Μάχη της Κρήτης , σύμφωνα με διάφορες πηγές. Την ίδια εποχή έγινε ο πρώτος σφοδρός βομβαρδισμός στην περιοχή του Τυμπακίου , που μετατράπηκε από τους Γερμανούς κατακτητές ταχύτατα και βίαια σε πολεμική ζώνη με αποβολή των κατοίκων από τα αγροτεμάχια και πάσης φύσεως ακίνητα τους , αλλά και με πλήρη αδιαφορία για την ζωή των αμάχων .

Τα παρατιθέμενα στοιχεία (σε Φ.Ε.Κ.) αναγκαστικών απαλλοτριώσεων περιήλθαν σε γνώση μου, όπως αναφέρθηκε στο Μέρος (Α) κύρια λόγω επαγγελματικής δραστηριότητας και λιγότερο ως προϊόν έρευνας. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα Πράξεων προκειμένου να τεκμηριωθούν ιστορικά και να αποτιμηθούν οι καταστροφές - απώλειες σε φυσικούς πόρους , οικιστικό περιβάλλον , φυσικό περιβάλλον κ.τ.λ. κατά την περίοδο της Κατοχής λόγω της κατασκευής του Πολεμικού Αεροδρομίου , ενώ περιληπτικά στοιχειοθετούνται οι επιπτώσεις των απαλλοτριώσεων για το οικιστικό συγκρότημα του Τυμπακίου , δεδομένου ότι κάποιες από αυτές εξακολουθούν μέχρι σήμερα να επηρεάζουν την ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής των κατοίκων .

Τα πρώτα κύρια Νομοθετικά Διατάγματα της Κατοχικής Κυβέρνησης Γ. Τσολάκογλου (1942) που αφορούσαν την διενέργεια απαλλοτριώσεων για την κατασκευή του Πολεμικού Αεροδρομίου στο Τυμπάκι , εκδόθηκαν τον επόμενο χρόνο έναρξης των εργασιών στο Αεροδρόμιο , έχουν δε νομικό - ιστορικό ενδιαφέρον σχετικά με τις διαδικασίες κατάληψης πάσης φύσεως ακινήτων , αποζημιώσεων κ.τ.λ. που ακολουθούσε η Ελληνική Κυβέρνηση εκτελώντας τις οδηγίες των Κατακτητών και ήταν τα παρακάτω :

Το Ν.Δ.1515/1942 (Φ.Ε.Κ.178τ.Α΄/15.07.1942)

«Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως ακινήτων προς ίδρυσιν ή επέκτασιν του Αεροδρομίου Τυμπάκι (Κρήτης)» .

Περιέχει δέκα τρία (13) Άρθρα που ρυθμίζουν ότι αφορά την συγκεκριμένη απαλλοτρίωση , ενώ παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά στοιχεία από το Νομοθετικό Διάταγμα όπως στο :

Άρθρο 1 (του Ν.Δ.1515/1942) , παρ.1. «1.Προς νομιμοποίησιν της υπό των Στρατιωτικών Αρχών Κατοχής γενομένης ήδη καταλήψεως ακινήτων προς ίδρυσιν αεροδρομίου εν τω χωρίω Τυμπάκι (Κρήτης) ως και προς πραγματοποίησιν οιασδήποτε τυχόν εν τω μέλλοντι επεκτάσεως του τοιούτου αεροδρομίου, επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις οικοδομών , αγροκτημάτων ή άλλων οιασδήποτε φύσεως ακινήτων , αναγκαιούντων εις το ως άνω αεροδρόμιον και κειμένων εν τη περιφερεία της Κοινότητος Τυμπάκι της Κρήτης»

Παρ.2. «Η αναγκαστική απαλλοτρίωσις των αρχικώς ή εκάστοτε αναγκαιούντων προς πλήρωσιν του εν τη προηγουμένη παραγράφω σκοπού ακινήτων, κηρύσσεται δι’ αποφάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου δημοσιευομένων δια της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως………….» , και στο

Άρθρο 3 (του Ν.Δ.1515/1942) , παρ.1. «Άμα τη δημοσιεύσει της κατά το άρθρο 1 αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου περί κηρύξεως της αναγκαστικής απαλλοτριώσεως η κυριότης πάντων των εντός της αναγκαστικώς απαλλοτριούμενης εκτάσεως ευρισκομένων πάσης φύσεως ακινήτων , περιέρχεται αυτοδικαίως εις το Ελληνικόν Δημόσιον και πρό της μεταγραφής της Αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου , ως και προ της καταβολής υπό του Δημοσίου της οφειλομένης κατά το παρόν Νομοθετικό Διάταγμα αποζημιώσεως ή της ενεργείας οιασδήποτε άλλης διατυπώσεως, από δε της αυτής χρονολογίας τα απαλλοτριούμενα αναγκαστικώς ακίνητα δύνανται να καταληφθώσιν ακωλύτως υπό του Δημοσίου ,παντός νομέως ή οπωσδήποτε κατόχου των ακινήτων τούτων αποβαλλομένου απ’ αυτών διοικητικώς………..»

Και το Ν.Δ.1968/1942 (Φ.Ε.Κ.291τ.Α΄/14.11.1942)

«Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων του υπ’ αρ. 1515/1942 Νομ. Διατάγματος «Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως ακινήτων προς ίδρυσιν ή επέκτασιν του Αεροδρομίου Τυμπάκι (Κρήτης) , ως και διατάξεων τινών των περί αναγκαστικών απαλλοτριώσεων Νόμων»

Περιέχει επτά (7) Άρθρα , και παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά στοιχεία από το ανωτέρω Νομοθετικό Διάταγμα όπως στο:

Άρθρο 1 (Ν.Δ.1968/1942) παρ.1 «……….3. Αντί του κατά την προηγουμένην παράγραφον καθοριζομένου διαγράμματος και κτηματικού πίνακος δύναται ………… .εκδιδομένας αποφάσεις περί κηρύξεως της αναγκαστικής απαλλοτριώσεως να προσαρτάται μόνο κτηματικός πίναξ ………»

(Σημείωση της συντ/ριας : Δηλαδή χάριν συντομίας των διαδικασιών δεν απαιτείται πλέον κτηματολογικό διάγραμμα (ακινήτων) αλλά μόνο κτηματικός Πίνακας (με ονοματεπώνυμα ιδιοκτητών κ.τ.λ.)

Άρθρο 3 (Ν.Δ.1968/1942) περιλαμβάνονται θέματα όπως : «1.Προς προσωρινήν αποκατάστασιν προσώπων ών τα κτήματα κατελήφθησαν εν τω συνόλω ή κατά το πλείστον υπό των Άρχών κατοχής δια την ίδρυσιν του Αεροδρομίου Τυμπακίου……… επιτρέπεται , άμα τη υπό των αρχών κατοχής καταλήψει των κτημάτων των , διαπιστούμενη δια σχετικής βεβαιώσεως του Προέδρου της οικίας Κοινότητας και προ της κηρύξεως της αναγκαστικής απαλλοτριώσεως η παραχώρηση αυτοίς της χρήσεως κτημάτων ανηκόντων εις το Κράτος, τους Δήμους

στο Άρθρο 4 (Ν.Δ.1968/1942) παρ. 1 : «Αι διατάξεις του Ν.Δ. 1515/1942, ως τούτο τροποποιείται και συμπληρούται δια του παρόντος Ν.Δ. , έχουσιν εφαρμογήν και ως προς τα καταληφθέντα ή καταληφθησόμενα υπό των Στρατιωτικών Άρχών Κατοχής ακίνητα της περιφέρειας της Κοινότητας Κλήμα δια τας ανάγκας του Αεροδρομίου Τυμπάκι»

(Σημείωση της συντ/ριας : είναι ενδεικτική η ευρύτατη ακτίνα δέσμευσης ακινήτων δεδομένου ότι το Αεροδρόμιο απέχει από το Κλήμα περίπου 5,0 χιλ. αλλά και ότι ο Οικισμός Κλήμα έχει στρατηγική θέση εν σχέσει με τον κόλπο της Μεσαράς)

Όπως έχει ήδη αναφερθεί και προκύπτει από όλες τις πηγές , το Τυμπάκι είχε εκκενωθεί και ισοπεδωθεί από το Φεβρουάριο του 1942.

Η αναγκαστική απαλλοτρίωση για ολόκληρο το οικιστικό συγκρότημα του Τυμπακίου κηρύχθηκε το έτος 1943 (ένα χρόνο αργότερα) με την Αρ.26/25.01.1943 (Φ.Ε.Κ.22 τ.Α΄/29.01.1943) «Περί κηρύξεως αναγκαστικής απαλλοτριώσεως ακινήτων προς ίδρυσιν του Αεροδρομίου Τυμπακίου (Κρήτης)» Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου.

Στην Απόφαση αυτή αρχικά γίνεται αναφορά στο τότε ισχύον θεσμικό πλαίσιο δηλ. στα Ν.Δ. 1515/1942 και 1968/1942 (που προανέφερα) και εν συνεχεία αναφέρεται ότι:

«κηρύσει αναγκαστικώς απαλλοτριωτέα τα εις τον από 28.02.1942 κτηματολογικό πίνακα συνταχθέντα δια της υπ’ αρ. 1524/10.02.1942 διαταγής του Νομάρχου Ηρακλείου αναγκαιούντα δια την υπό των Στρατιωτικών Αρχών Κατοχής ίδρυσιν του Αεροδρομίου Τυμπακίου. Η απαλλοτρίωσις των ως άνω ακινήτων (κτισμάτων και οικοπέδων) φερομένων ως ανηκόντων εις διάφορους ιδιώτας , ενεργείται υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου και δαπάναις αυτού (παγία προκαταβολή προμηθειών Αρχών Κατοχής) »

Ο ανωτέρω αναφερόμενος κτηματολογικός πίνακας που περιέχει λεπτομερή τεχνική περιγραφή των κατεδαφισθέντων κατοικιών υφίσταται στο φάκελο της ως άνω κηρυχθείσας απαλλοτρίωσης που διατηρείται στην Δ/νση Δημόσιας Περιουσίας-Τμήμα Απαλλοτριώσεων του Υπουργείου Οικονομικών . Αποτελεί δε σπουδαίο ιστορικό – τεχνικό αρχείο για το Τυμπάκι .

(Σημείωση της συντ/ριας : Μικρό τμήμα του ανωτέρω Πίνακα (και για ορισμένη περιοχή) μου διαβιβάστηκε την 18.09. 2012 από το Υπουργείο ΟΙκονομικών μετά από την με ημερ/νία 15.06.2012 Αίτηση μου , ενώ περαιτέρω αναζήτηση του Κτηματολογικού Διαγράμματος στην Δ/νση Γ2/4 του ΓΕΑ , (με την από 25.01.2013 Αίτηση) δε απέδωσε και αυτό ίσως συνάδει και με τα αναφερόμενα στο Άρθρο 1 παρ. 3 του Ν.Δ. 1968/1942 περί μη απαίτησης κτηματολογικού διαγράμματος ακινήτων κατά την κήρυξη της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης . Σημαντικής αξίας όμως είναι η πληροφορία του απαντητικού Εγγράφου (07.02.2013) ότι «….δεν διατίθενται στοιχεία ώστε να προκύπτει ότι η εν λόγω Απαλλοτρίωση (Φ.Ε.Κ.22τ.Α’/29.01.1943) συντελέστηκε (δόθηκε αποζημίωση)»)

Ήδη με ενέργειες της συντάκτριας (που σήμερα έχει την ιδιότητα της Γ. Γραμματέως) , ο Δήμος Φαιστού με αίτημα του έχει ζητήσει την μεταφορά του φακέλου της ανωτέρω απαλλοτρίωσης από το Τμήμα Απαλλοτριώσεων του Υπουργείου Οικονομικών στην περιφερειακή Δ/νση Δημόσιας Περιουσίας Κρήτης και σύντομα ένα σημαντικό ιστορικό αρχείο για το Τυμπάκι , που θα περιλαμβάνει στοιχεία σχετικά με το ιδιοκτησιακό των οικοπεδικών εκτάσεων - κατοικιών , τον πραγματικό αριθμό των κατεδαφισθέντων κατοικιών , την θέση τους στον οικισμό , την παλαιότητα τους αλλά και τα προσαρτήματα τους (αχυρώνες , φούρνοι , πηγάδια ,κ.τ.λ.) θα βρίσκεται στην διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου κάτοικου ή ερευνητή .

Ιστορικά στοιχεία που σχετίζονται με την ανωτέρω 26/25.01.1943 Υπουργική Πράξη και τα προηγούμενα Νομοθετικά Διατάγματα, αποτελούν οι Δηλώσεις ορισμένων Κατοίκων του Τυμπακίου ενώπιων Συμβολαιογράφου το έτος 1943 (που έχουν μεταγραφεί), στις οποίες περιγράφοναι λεπτομερώς τα ακίνητα τους (κτίσματα και οικόπεδα) εντός του Τυμπακίου και δηλώνουν « ότι προκρίνουν την υπ’ αυτών διατήρησιν της κυριότητας τους κατά το Άρθρο 2 του υπ’ αρ. 1515/42 Ν.Δ. ως ετροποποιήθη τούτο …. ….. δια της υπ’ αρ.26 της 25 Ιανουαρίου ενεστώτος έτους Αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου (σημ. εννοεί την Υ.Π. 26/25.01.1943/Φ.Ε.Κ.22τ.Α΄1943) …….απαλλοτριωθέντων αναγκαστικώς υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου προς ίδρυσιν Αεροδρομείου εν τη περιφέρεια Τυμπακίου Κρήτης επομένων ακινήτων κτημάτων τους……..»

Ενώ σύμφωνα με την «Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαπίστωσης Ωμοτήτων εν Κρήτη» , στην οποία (επιτροπή) συμμετείχαν ο Ν. Καζαντζάκης και οι καθηγητές Πανεπιστημίου Ιωάννης Κακριδής και Ιωάννης Καλιτσουνάκης , που εκδόθηκε επί Δημαρχίας Καρέλη στο Ηράκλειο μόλις το 1983 , για την κατασκευή του Αεροδρομίου ξεριζώθηκαν 8.000 ελαιόδεντρα , ενώ από το Τυμπάκι κατεδαφίστηκαν 1312 οικίες και απέμειναν μόνο 74. Τις τελευταίες χρησιμοποιούσαν ως κατοικίες , κτίρια διοίκησης , νοσοκομείο κ.τ.λ. οι γερμανοί αλλά και εργολάβοι , μηχανικοί που εργάζονταν στα έργα της περιοχής.

Δύο (2) χρόνια μετά το τέλος της Γερμανικής κατοχής και ενόσω οι κάτοικοι είχαν επιστρέψει στο Τυμπάκι , επιβλήθηκε νέα αναγκαστική απαλλοτρίωση σε περιοχή εντός του Τυμπακίου για στεγαστική συνδρομή των κατοίκων.

Στην Υπουργική Απόφαση 117597/10.09.1947 (Φ.Ε.Κ.131τ.Β΄/15.09.1947)

«Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως ακινήτων προς Ανοικοδόμησιν εις Τυμπάκιον Κρήτης»

αναφέρεται ότι : «……κηρύσσομεν αναγκαστικώς απαλλοτριωτέαν λόγω δημοσίας ωφελείας και δια την ανέγερσιν νέων οικημάτων , την διάνοιξιν και διεύρυνσιν οδών και εξασφάλισιν του απαραιτήτου μεγέθους και σχήματος των οικοπέδων έκτασιν 30.580,0 τ.μ. περίπου …………..»

Στην απαλλοτριωθείσα;; έκταση έγινε Μελέτη Διανομής οικοπέδων από το Υπουργείο Πρόνοιας και κατασκευάστηκαν (από το Δημόσιο) περίπου σαράντα (40) μικροί ισόγειοι κεραμοσκεπείς οικίσκοι των δύο δωματίων , με πολλή μικρή είσοδο , χωρίς χώρους υγιεινής κ.τ.λ. Ήταν οι επονομαζόμενοι «Πυρήνες» στους οποίους στεγάστηκαν μεταπολεμικά και άτυπα οι πλέον φτωχοί κάτοικοι , (πιθανόν με κοινή συμφωνία των κατοίκων και για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης) , χωρίς να υλοποιηθούν ποτέ πλήρως οι σκοποί της απαλλοτρίωσης , χωρίς να διανοιχθούν ούτε να διευρυνθούν δρόμοι . Διότι ουδέποτε το Ελληνικό Δημόσιο έδωσε τίτλους (παραχωρητήρια) σε δικαιούχους, αλλά ούτε και οι αποζημιώσεις κατεβλήθησαν στους ιδιοκτήτες της απαλλοτριωθείσας έκτασης , πιθανώς από λανθασμένες ενέργειες του Δημοσίου (μη συντελεσθείσα απαλλοτρίωση) . Ήδη από ετών οι αρχικοί ιδιοκτήτες έχουν προσφύγει στην δικαιοσύνη προκειμένου να αποδεσμεύσουν τα ακίνητα τους .

Σημειώνεται ότι η περιοχή αυτή (30.580,0 τ.μ.) βρίσκεται Εντός Σχεδίου Πόλεως, στο Ανατολικό τμήμα του Τυμπακίου (είσοδος της πόλης) και σε αρκετά σημεία παρουσιάζει σήμερα οικτρή εικόνα εγκατάλειψης και επικινδυνότητας , λόγω ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Η εκκαθάριση αυτής της απαλλοτρίωσης (70 έτη από την κήρυξη της) αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα για την πόλη του Τυμπακίου και πρέπει να αποτελέσει στόχο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Περαιτέρω από το 1951 έως και το 1976 πολλές απαλλοτριώσεις κηρύχθηκαν (και συντελέσθηκαν ή όχι) στην περιφέρεια Τυμπακίου για επεκτάσεις και λοιπές ανάγκες του Πολεμικού Αεροδρομίου .

Στοιχεία των απαλλοτριώσεων αυτών διαθέτει η συντάκτρια , που θεωρεί όμως ότι αυτά αποκλίνουν από τον στόχο και το ρόλο της παρούσας δημοσίευσης .

Εξαίρεση από το τελευταίο εδάφιο γίνεται για την παρακάτω απαλλοτρίωση, λόγω της σημαντικής επιβάρυνσης που υφίσταται μέχρι σήμερα η πόλη του Τυμπακίου .

Κηρύχθηκε με το Β.Δ./11.09.1951 (Φ.Ε.Κ.256τ.Α΄/13.09.1951) και αφορά

«Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως προς συμπληρωματική επέκταση του Αεροδρομίου Τυμπακίου Κρήτης» , έχει δε συντελεσθεί .

Η απαλλοτρίωση αυτή που περιελάμβανε (αρχικά) έκταση 2.720,0 στρεμμάτων , δημιούργησε ένα νέο ασφυκτικό κλοιό για το Νότιο τμήμα του Τυμπακίου και διέσπασε το εγκεκριμένο Σχέδιο Πόλεως (Β.Δ./26.01.1948 –Φ.Ε.Κ.34τ.Α΄/11.02.1948) σε δύο τμήματα .

Αξίζει να αναφερθεί ότι η απαλλοτρίωση ήταν εφαπτόμενη στο δομημένο οικιστικό περιβάλλον (κατοικίες), αφού τα προς Βορράν όρια της ήταν αρχικά εν μέρει στην Οδό Αγ. Νεκταρίου (σήμερα έχει γίνει παραχώρηση βλ.παρακάτω) , και εν μέρει Βόρεια της Οδού του Νεκροταφείου.

Από την δεκαετία του 1980 ο αείμνηστος Κοινοτάρχης Αντ. Ταβερναράκης και τα μέλη του τότε Κοιν. Συμβουλίου αντιμετώπισαν την έλλειψη δημόσιας γής για ανέγερση Σχολείων και λοιπών κοινωφελών υποδομών και με προσφυγή-Αίτημα προς το Γ.Ε.Α. αιτήθηκαν να παραχωρηθεί στο Τυμπάκι έκταση περίπου 14.300,0τ.μ. από την ανωτέρω απαλλοτρίωση .Την αποτύπωση της περιοχής είχα πραγματοποιήσει το Νοέμβριο του 1984 και στο Τοπογραφικό Διάγραμμα έχουν απεικονισθεί με λεπτομέρεια η θέση της τότε περίφραξη του αεροδρομίου, η εσωτερική περιμετρική τάφρος κ.τ.λ.

Παραχωρήσεις μικρών απαλλοτριωθέντων εκτάσεων έγιναν και μεταγενέστερα από το Γ.Ε.Α. μέσω της Κτηματικής Υπηρεσίας προς τον Δήμο Τυμπακίου για Παιδική Χαρά, Δρόμο, Ε.Ε.Λ. κ.τ.λ.

Ο Δήμος Φαιστού και με αφορμή την περιτοίχιση του Πολυδύναμου Περιφερειακού Ιατρείου Τυμπακίου έχει στενή συνεργασία από το έτος 2015 με την αρμόδια Υπηρεσία του Γ.Ε.Α. για θέματα απαλλοτριώσεων. Η επίλυση πολεοδομικών , κυκλοφοριακών προβλημάτων , δημιουργίας Σχολικών και Κοινωνικών υποδομών κ.τ.λ. σχετίζεται και εξαρτάται από την ανωτέρω απαλλοτρίωση (Β.Δ./11.09.1951) .Τέλος αξίζει να επισημανθεί ότι ακόμα και σήμερα ένα τμήμα γης που είναι ενταγμένο στο Σχέδιο Πόλεως Τυμπακίου (Β.Δ./26.01.1948) παραμένει εντός της περίφραξης του Αεροδρομίου.

(συνεχίζεται)

ΜΑΡΙΑ Λ. ΣΟΦΟΥΛΑΚΗ

ΠΟΛ. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

ΦΩτο Χαρτης: «Γερμανικός Χάρτης με τις κατευθύνσεις των αεροπλάνων, τα σημεία ρίψης των αλεξιπτωτιστών και τα αεροδρόμια απογείωσης για την Αφρική και την Μέση Ανατολή». (Γ.Παναγιωτάκης «Ντοκουμέντα από την Μάχη και την Αντίσταση της Κρήτης», σελ. 112, με την άδεια του συγγραφέα )