Τσίπρας: Οι τέσσερις όψεις της «Ιθάκης» - Η ιστορία του, η αυτοκριτική, τα πρόσωπα

Στις 726 σελίδες του πολυαναμενόμενου βιβλίου με τίτλο «Ιθάκη» ο Αλέξης Τσίπρας αναψηλαφεί μια περίοδο εξαιρετικά σημαντική για την Ελλάδα, επιθυμώντας να συμβάλει στην σχετική πολιτική και ιστορική συζήτηση. Όπως αναφέρει άλλωστε ο ίδιος, «αν δεν διεκδικήσεις την αλήθεια, αν δεν καταθέσεις τη δική σου μαρτυρία, τότε εγκαταλείπεις αμαχητί όχι μόνο το χθες αλλά κυρίως το σήμερα και το αύριο».

Με βάση αυτά ο πρώην πρωθυπουργός θέλει κατά βάση να καταθέσει τη δική του οπτική γύρω από ορισμένα εξαιρετικά κρίσιμα συμβάντα που καθόρισαν τα γεγονότα και τις εξελίξεις για την χώρα, την Αριστερά και τον ίδιο προσωπικά. Έχει νόημα μια τέτοια συμβολή; Προφανώς ναι, καθώς ο Τσίπρας ήταν ο πρωταγωνιστής εκείνης της ταραγμένης από πολλές απόψεις περιόδου. Και η κατάθεση της μαρτυρίας του πιο βασικού χαρακτήρα του «δράματος» είναι χρήσιμη και αναγκαία.

 

Οι ακραίες συνθήκες

Ένα τέτοιο βιβλίο προσωπικής μαρτυρίας έχει τέσσερις όψεις. Στην πρώτη ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρεί να καταγράψει τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη, την Ελλάδα, την πολιτική σκηνή και την κομματική αντιπαράθεση από την εποχή που ο ίδιος αναλάμβανε κεντρικά πόστα στον Συνασπισμό και τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι την αποχώρησή του από την προεδρία του κόμματος και τις επακόλουθες σποραδικές ενέργειές του. Έχει σκοπό μάλιστα να εξηγήσει, συνήθως ακροθιγώς, ποιες ήταν οι σκέψεις και η λογική που τον οδήγησαν σε κάποιες κομβικές επιλογές, πώς δηλαδή κινήθηκε ο ίδιος τόσο ως δευτερεύων παίκτης αλλά και ως βασικός κινητήριος μοχλός των εξελίξεων. Πώς πορεύτηκε σε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «Οδύσσεια» με στόχο να βρει την «Ιθάκη», είτε κάνοντας «Έφοδο στον Ουρανό» είτε γλιστρώντας ανάμεσα στην «Σκύλλα και τη Χάρυβδη».

Ο Αλέξης Τσίπρας αποκαλύπτει (κυρίως στο κομμάτι των συζητήσεων με ξένους ηγέτες ορισμένες) σημαντικές πτυχές των εμποδίων και των περιορισμών που είχε να αντιμετωπίσει την περίοδο της πρωθυπουργίας του. Στο βιβλίο, μέσα από πολλούς διαλόγους που καταγράφονται, δίνεται με ευκρίνεια η εικόνα των πιεστικών συνθηκών που είχε να αντιμετωπίσει ο ίδιος, περιγράφοντας τους καταναγκασμούς και τους εκβιασμούς που υφίστατο από αλλότριες δυνάμεις και πρόσωπα. Τα εμπόδια σε αρκετές περιπτώσεις δεν ήταν προφανή ή παραλείπονταν μέχρι σήμερα από τις σχετικές αναφορές, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικές.

Οι επανειλημμένες (συχνά συγκρουσιακές) συζητήσεις με την Άνγκελα Μέρκελ, οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις με έτερους πρωταγωνιστές όπως ο Φρανσουά Ολάντ, είχαν έως έναν βαθμό γίνει αντιληπτές εκείνη την περίοδο. Ωστόσο οι λίγες σε αριθμό αλλά κρίσιμες σε σημασία επαφές με τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Μπάρακ Ομπάμα έδειξαν και τα όρια των ελιγμών. Χαρακτηριστικά σε ένα σημείο του βιβλίου ο Ρώσος Πρόεδρος συμφωνεί με τον Αλέξη Τσίπρα ότι οι σφαίρες επιρροής που συμφωνήθηκαν στην Γιάλτα ισχύουν ακόμα. Και ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος ζητά ψυχραιμία από τον τότε Έλληνα πρωθυπουργό πριν την κορύφωση των διαπραγματεύσεων για το μνημόνιο, αλλά ξεκαθαρίζει πως ο ίδιος έχει περιορισμένα περιθώρια να παρέμβει.

Η προσωπική οπτική

Στη δεύτερη όψη, επικρατεί η αναπόφευκτη υποκειμενικότητα. Σε τέτοιου είδους προσωπικές αφηγήσεις η θέαση των γεγονότων δεν είναι ποτέ αντικειμενική, όσο κι αν ο συγγραφέας-πρωταγωνιστής χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν περισσότερα αντικειμενικά δεδομένα και στοιχεία της εποχής. Η υποκειμενικότητα, δε, λειτουργεί και ως όπλο και ως παγίδα.

Στο πλαίσιο της υποκειμενικότητας, αλλά και λόγω της απόλυτης «εξουσίας» που έχει στο γραπτό του, ο συγγραφέας πάντα επιλέγει ποια ψήγματα της εξιστόρησης θα φωτίσει παραπάνω και ποια θα αποσιωπήσει τελείως. Σε αυτό το πλαίσιο ο Αλέξης Τσίπρας ορισμένα γεγονότα της διακυβέρνησής του τα αποφεύγει ή τα προσπερνά γρήγορα. Είναι αδύνατον να πούμε αν το κάνει ηθελημένα ή πραγματικά τα θεωρεί δευτερεύουσας σημασίας. Σίγουρα πάντως κάποιος μπορεί να μην βρει απαντήσεις για σημαντικές αποφάσεις ή «στροφές» της πρωθυπουργίας του και της αρχηγίας του στον ΣΥΡΙΖΑ.

Παράλληλα η υποκειμενική (ή αποσπασματική ορισμένες φορές) εξιστόρηση ενέχει τον κίνδυνο να ανοίξουν ξανά ορισμένες οδυνηρές πολιτικές συζητήσεις, να επανέλθουν πικρίες του παρελθόντος ή ακόμα και να επικρατήσουν τελικά αντίπαλες αφηγήσεις, αυτές ακριβώς που ήθελε να αποφύγει ο ίδιος ο συγγραφέας. Επί παραδείγματι, ο Τσίπρας υποτιμά αφηγηματικά ή αποφεύγει να αναφερθεί σε ζητήματα φαινομενικά «μικρότερα», που όμως άφησαν αποτύπωμα στην πολιτική αντιπαράθεση της εποχής και στιγμάτισαν τρόπον τινά στην δημόσια συζήτηση την διακυβέρνησή του στο πεδίο της ηθικής.

Η αυτοκριτική

Κατ’ επέκταση τίθεται το ερώτημα εάν ο Αλέξης Τσίπρας κάνει κάποιου είδους αυτοκριτική στο βιβλίο του. Για τις διαπραγματεύσεις για το τρίτο μνημονιακό πρόγραμμα, η επιλογή του να περιγράψει αναλυτικά τις υπάρχουσες ασφυκτικές συνθήκες και τους καταναγκασμούς στο πεδίο της οικονομίας, λειτουργεί ως αιτιολογικό πλαίσιο που δεν αφήνει περιθώρια αυτοκριτικής. Ο ίδιος, δηλαδή, αναγνωρίζει πως κρίσιμες αποφάσεις, όπως το δημοψήφισμα του 2015, ήταν απολύτως δικές του επιλογές αναλαμβάνοντας μάλιστα την ευθύνη για τις εξελίξεις, ωστόσο η περιγραφή του επί των γεγονότων δίνει την αίσθηση πως η πολιτική του συνέπεια και οι πιεστικές συνθήκες δεν επέτρεπαν εναλλακτικές επιλογές.

Ο πρώην πρωθυπουργός εμφανίζεται στο βιβλίο να παραδέχεται πως έκανε λάθος σε ορισμένες σημαντικές περιστάσεις πέραν της οικονομίας. Επισημαίνει πως έκανε λάθος στην επιλογή μιας fast track προανακριτικής για τη Novartis. Αναφέρει πως ήταν λάθος που η κυβέρνησή του παρασύρθηκε σε μια λογική μετωπικής σύγκρουσης με τους επιχειρηματίες των ΜΜΕ για την διαδικασία αδειοδότησης. Θεωρεί πως έπρεπε να ζητήσει από το Νίκο Παππά να μην κατέβει στις εκλογές μετά την καταδίκη του από το Ειδικό Δικαστήριο. Και σημειώνει πως στην επιλογή του Γιάνη Βαρουφάκη υποτίμησε τον ανθρώπινο παράγοντα.

Στα υπόλοιπα ζητήματα, είτε αυτά προκύπτουν από τα συμφραζόμενα είτε από την παράλειψη των γεγονότων, ο Αλέξης Τσίπρας φαίνεται να μην θεωρεί λαθεμένους τους χειρισμούς του ίδιου και της κυβέρνησής του. Και τέλος υπερασπίζεται απόλυτα τις ενέργειες ή την αποχή του από τις εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ μετά την παραίτησή του και μέχρι την ανάδειξη του Στέφανου Κασσελάκη στην ηγεσία του κόμματος.

Τα πρόσωπα

Η τέταρτη και τελευταία όψη του βιβλίου αφορά τα πρόσωπα. Ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρεται σποραδικά σε πρόσωπα που τον περιέβαλλαν στην κυβέρνησή του και συνεργάστηκαν στενά μαζί του. Καταγράφει μεν ορισμένες συζητήσεις και τοποθετήσεις τους σε συσκέψεις, για ορισμένους μάλιστα δίνει ενδιαφέρουσες πτυχές της συμπεριφοράς τους και των μεταξύ τους συγκρούσεων (με πιο χαρακτηριστικές τις αναφορές στον Γιάνη Βαρουφάκη), ωστόσο βασικό πρόσωπο στην εξιστόρηση είναι αποκλειστικά ο ίδιος, υποτιμώντας τελικά τον ρόλο και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συμβολής τους, θετικής ή αρνητικής. Επί παραδείγματι, οι αναφορές στον Πάνο Καμμένο ή τον Ευκλείδη Τσακαλώτο είναι λίγες σε σχέση με την παρουσία τους στο κυβερνητικό σχήμα.

Σε άλλα πρόσωπα και στελέχη, όπως τον Παναγιώτη Λαφαζάνη ή την Ζωή Κωνσταντοπούλου, επιφυλάσσει πιο σκληρή αντιμετώπιση και χαρακτηρισμούς. Τον Παύλο Πολάκη τον εμφανίζει ως γενεσιουργό παράγοντα αχρείαστης έντασης και προβληματικών διαφοροποιήσεων. Και παράλληλα λείπουν αναφορές σε στελέχη που σήμερα πρωταγωνιστούν στις εξελίξεις στον ευρύτερο χώρο, όπως τον Σωκράτη Φάμελλο ή την Όλγα Γεροβασίλη.

Τέλος δίνει την δική του μαρτυρία για πρόσωπα που έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στα γεγονότα μετά την παραίτησή του. Οι αναφορές στις συναντήσεις, που είχε σε διαφορετικές περιστάσεις με την Έφη Αχτσιόγλου, τον Αλέξη Χαρίτση και τον Νάσο Ηλιόπουλο, είναι εν πολλοίς καταγραφικές. Απεναντίας επιφυλάσσει σκληρούς χαρακτηρισμούς για τον Στέφανο Κασσελάκη, εξιστορώντας την μεταξύ τους επαφή.

Τι σηματοδοτεί το βιβλίο

Τα βιβλία αυτού του είδους συνήθως γράφονται από πολιτικούς που αποσύρονται από την ενεργό σκηνή και έτσι θέλουν να οικοδομήσουν την δική τους παρακαταθήκη για το παρελθόν. Ωστόσο, η περίπτωση του Αλέξη Τσίπρα είναι διαφορετική. Η «αποστρατεία» για τον ίδιο δεν αποτελεί επιλογή, ενώ όλα δείχνουν πως θέλει να επανέλθει σε πρωταγωνιστικό πολιτικό ρόλο, άγνωστο με ποιον τρόπο, με ποιο όχημα και με ποιες πρωτοβουλίες.

Το συγκεκριμένο βιβλίο στην πραγματικότητα δεν θα βάλει τέλος στην εγχώρια πολιτική αντιπαράθεση για την διαπραγμάτευση της πρώτης κυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα με τους δανειστές, ούτε θα κάμψει όσες πολιτικές δυνάμεις καταλογίζουν στον πρώην πρωθυπουργό συγκεκριμένες επιλογές, ενέργειες ή παραλείψεις του. Το βιβλίο στην πραγματικότητα δεν απευθύνεται τελικά ούτε στις άλλες πολιτικές δυνάμεις ούτε στην «αντίπερα όχθη». Ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρεί να πιάσει το νήμα της επαφής του με ένα τμήμα του πληθυσμού που τον στήριξε, τον ακολούθησε ή ακόμα και απογοητεύτηκε στην πορεία από τον ίδιο. Θέλει να καλλιεργήσει την εικόνα ενός πρώην πρωθυπουργού που ενήργησε με άξονα τις πολιτικές του προτεραιότητες, για το καλό της χώρας και της κοινωνίας. Και θέλει τέλος να κρατηθεί μακριά από πρόσωπα που τότε πρωταγωνίστησαν μαζί του στο ταξίδι της διακυβέρνησης.

Το αν θα το πετύχει απομένει να φανεί στο μέλλον. Όπως απομένει να φανεί και το πιο σημαντικό, που αφορά και την πολιτική επιτυχία του στην περίπτωση της επανενεργοποίησης: Το αν ο Αλέξης Τσίπρας έχει προτάσεις και όραμα για το μέλλον, που θα εκτείνονται πέρα από την «Πυξίδα» που περιγράφει στο τελευταίο μέρος του συγγράμματός του και θα αφορούν την καθημερινότητα των πιο αδύναμων, τα πιο «λεπτά» και πιο κρίσιμα. Γιατί σε τελική ανάλυση οι πολίτες δεν συγκινούνται κυρίως από εξιστορήσεις για προ δεκαετίας γεγονότα, αλλά από την συνάφεια που έχει μια πολιτική πρόταση με τις ανάγκες του παρόντος και του μέλλοντος.

 

Δείτε επίσης

Δεν υπάρχουν καταχωρήσεις

Σχετικά άρθρα

• Αλέξης Τσίπρας: Πολιτική καμπάνια με την «Ιθάκη»19.10.2025