“Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ! ”

https://www.cretalive.gr/ 19 March, 2022 ΑΡΘΡΑΓΝΩΜΕΣ

“Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ! ”

Έτσι συχνά όταν μιλώ για τον ήλιο, μπερδεύεται στη γλώσσα μου ένα μεγάλο τριαντάφυλλο κατακόκκινο. Αλλά δεν μου είναι βολετό να σωπάσω! (Ήλιος ο πρώτος )

18 Μαρτίου 1996… Ο Οδυσσέας Ελύτης φεύγει από την ζωή!

Το απέραντο γαλάζιο, το πέλαγος, το φως, η Ελλάδα ολόκληρη για λίγο σωπαίνει. Ένα από εκείνα τα παιδιά της που την αγάπησαν πραγματικά και χωρίς όρους ή ανταλλάγματα , φεύγει. Ευτυχώς αφήνοντας τεράστιο έργο για τις επόμενες γενιές, την ποίηση του φωτός!

Αν δεν σου λείψει ένα κομμάτι ζωής, όνειρα μην περιμένεις! (Εκ του πλησίον)

Γεννιέται στις 2 του Νοέμβρη του 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν ο μικρότερος από τα έξι παιδιά του Λέσβιου επιχειρηματία Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της συμπατριώτισσάς του Μαρίας Βρανά. Ο πατέρας του εγκαταστάθηκε το 1895 στο Ηράκλειο, όπου ίδρυσε εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελουργίας, και δύο χρόνια αργότερα παντρεύτηκε τη μητέρα του.

Την άνοιξη αν δεν την βρεις τη φτιάχνεις !(Εκ του Πλησίον )

Σε ηλικία 3 χρόνων φεύγουν από την Κρήτη και εγκαθίστανται στον Πειραιά. Φοιτά σε ιδιωτικό σχολείο Δ.Ν. Μακρή, έχοντας μεταξύ άλλων δασκάλους του τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο και τον Ι.Θ. Κακριδή. Το 1918 πεθαίνει η μεγαλύτερη αδελφή του Μυρσίνη, σε μόλις ηλικία 20 ετών. Το 1923, ένα έτος μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένεια Αλεπουδέλη ταξιδεύει στο εξωτερικό (Ιταλία, Ελβετία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία). Το 1924 θα γνωρίσει στη Λοζάνη τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που αποτελούσε το πολιτικό ίνδαλμα της οικογένειάς του.

Το φθινόπωρο του 1924 μετεγγράφεται στο Γ' Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών και τον επόμενο χρόνο χάνει τον πατέρα του. Σ’ αυτή την περίοδο των μαθητικών του χρόνων εκδηλώνονται τα πρώτα πνευματικά του ενδιαφέροντα. Συνεργάζεται με το περιοδικό Διάπλασις των Παίδων, διαβάζει ελληνική και γαλλική λογοτεχνία και το 1927 έρχεται σε επαφή με την ποίηση του Καβάφη. Το 1928 παίρνει το απολυτήριο του τότε Γυμνασίου και γνωρίζει την ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη.

Και στον ενεστώτα του αρέσει να ξενοπλαγιάζει ο έρωτας και στον παρακείμενο.Με λίγο παραπάνω πιπέρι κατά την περίσταση! (Εκ του πλησίον)

Συνεχίζουν κάποια καλοκαιρία να τα περνούν στην Κρήτη, στις Σπέτσες και στην Λέσβο. Παντού φως, ήλιος και μπλε της θάλασσας που τον συντροφεύουν σ όλα του σχεδόν τα ποιήματα , σ΄ όλη του τη ζωή .

Θέ μου πόσο μπλε ξοδεύεις, να μη σε βλέπουμε !(Μαρία Νεφέλη)

Το 1929 γράφει τα πρώτα του ποιήματα και χρησιμοποίει ψευδώνυμο θέλοντας να κρατήσει μια απόσταση από το κανονικό του επίθετο. Εφευρίσκει το Ελύτης που μπορεί να προέρχεται από τον συνδυασμό της συλλαβής «ελ», αρχικής σε ονόματα σημαδιακά, όπως Ελλάδα, Ελπίδα, Ελευθερία, Ελένη, με τη γενική τοπωνυμική κατάληξη των ελληνικών ονομάτων ανάλογα με το «Πολίτης», όπως προτείνει ο ελληνιστής Κίμων Φράιερ. Παλαιότερα οι φίλοι υποστήριζαν τρεις εκδοχές του ψευδωνύμου Ελύτης: το όνομα Eluard (Ελιάρ) και τις λέξεις elite (ελίτ) και αλήτης.

Αργότερα γνωρίζει πολλούς ανθρώπους των Γραμμάτων. Το 1935 συναντά τον Ανδρέα Εμπειρίκο και γνωρίζει την ζωγραφική του Θεόφιλου. Λίγο αργότερα με τη βοήθεια του φίλου του Γιώργου Σαραντάρη έρχεται σε επαφή με τη λογοτεχνική συντροφιά, που εξέδιδε το πρωτοποριακό περιοδικό Νέα Γράμματα, δηλαδή τον Γιώργο Σεφέρη, τον Γιώργο Θεοτοκά τον Γιώργος Κατσίμπαλη και τον Ανδρέα Καραντώνη. Τότε α δημοσιευτεί το πρώτο του δόκιμο ποίημα με τίτλο Του Αιγαίου, με την υπογραφή: Ελύτης.

Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ! (Το φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά)

Το 1936 γνωρίζεται με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο κι από τότε θα τους συνδέσει μια μακρόχρονη και στενή φιλία. Στην παρέα τους εντάσσονται οι ζωγράφοι Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας και Γιάννης Μόραλης, καθώς και ο ποιητής Νίκος Καρύδης, δημιουργός του εκδοτικού οίκου Ίκαρος, ο οποίος θα εκδώσει τα περισσότερα από τα βιβλία του Ελύτη.

Με την έναρξη του πολέμου ο Ελύτης κατατάχθηκε ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού. Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 μετατέθηκε στη ζώνη πυρός και στις 26 Φεβρουαρίου του επόμενου χρόνου μεταφέρθηκε με σοβαρό κρούσμα κοιλιακού τύφου στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων.

Πριν απ’ τα μάτια μου ήσουν φως. Πριν απ’ τον Έρωτα, έρωτας. Κι όταν σε πήρε το φιλί, Γυναίκα… (Προσανατολισμοί )

Έχουν ήδη από το 1939 εκδοθεί « Οι προσανατολισμοί » του και τον Νοέμβριο του 1943 η συλλογή « Ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα», σε 6.000 αριθμημένα αντίτυπα και το 1945 το « Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας»

Ότι κοιτάω με τη ματιά με θρέφει. Ότι κρατάω με την αφή με θρέφει.( Ήλιος ο πρώτος)

Το 1948 ταξίδεψε στην Ελβετία, για να εγκατασταθεί στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας στη Σορβόννη. Εκεί υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Association Internationale des Critiques d’Art ενώ είχε επίσης την ευκαιρία να γνωριστεί με τους Αντρέ Μπρετόν, Πωλ Ελυάρ, Αλμπέρ Καμύ, Τριστάν Τζαρά, Πιερ Ζαν Ζουβ, Ζουάν Μιρό κ. ά.

Η επιθυμία έχει μια πολύ ψηλή κορμοστασιά και στις παλάμες της καίει η απουσία! (Προσανατολισμοί)

Το 1950 επισκέπτεται την Ισπανία και στο τέλος του ίδιου χρόνου εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου συνεργάζεται με το BBC. Το 1952 επιστρέφει στην Ελλάδα και τον επόμενο χρόνο επανακάμπτει στο ΕΙΡ ως διευθυντής προγράμματος, θέση που θα κρατήσει για ένα μονάχα χρόνο. Το 1959 κυκλοφορεί το Άξιον Εστί. Το έργο αυτό του Ελύτη θα γνωρίσει πλατιά αναγνώριση και θα γίνει «κτήμα του Λαού», όταν θα μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1964.

Τούτο μόνο να ξέρεις: "Οτι σώσεις μες στην αστραπή καθαρό στον αιώνα θα διαρκέσει". (Άξιον Εστί)

Το 1967 το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου τον βρίσκει να μεταφράζει αποσπάσματα της Σαπφούς, στη νέα του κατοικία επί της οδού Σκουφά 23. Το 1969 φεύγει για δεύτερη φορά από την Ελλάδα και εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου θα παραμείνει έως το 1971, οπότε επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα.

Μετά την πτώση της δικτατορίας, διορίζεται πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Ι.Ρ.Τ. και μέλος για δεύτερη φορά του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου (1974 - 1977). Παρά την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας να συμπεριληφθεί στο ψηφοδέλτιο των βουλευτών Επικρατείας, ο Ελύτης αρνείται, παραμένοντας πιστός στην αρχή του να μην αναμιγνύεται ενεργά στην πολιτική πρακτική.

Το 1977 αρνείται, επίσης, την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού.

Το 1979 έρχεται η μεγάλη στιγμή για τον ποιητή. Στις 18 Οκτωβρίου η Σουηδική Ακαδημία ανακοινώνει ότι θα του απονεμηθεί το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας «για την ποίησή του, που με βάθρο την ελληνική παράδοση περιγράφει με αισθητική δύναμη και υψηλή πνευματική διακριτικότητα, τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για την ελευθερία και τη δημιουργία».

Στην ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας επισημαίνεται ότι το Άξιον Εστί αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της ποίησης του 20ου αιώνα.

ΑΥΤΟΣ ο κόσμος ο μικρός,ο μέγας! (Άξιον Εστί)

Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής στις 10 Δεκεμβρίου 1979 στη Στοκχόλμη, παραλαμβάνοντας το βραβείο από τον βασιλιά της Σουηδίας Κάρολο Γουσταύο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα.

Τα επόμενα χρόνια θα είναι αρκούντως δημιουργικά για τον Ελύτη, με σημαντικές εκδόσεις έργων του στην ποίηση, το δοκίμιο και τη μετάφραση. Οι διακρίσεις και οι τιμές για το έργο του, εντός και εκτός της Ελλάδας, θα συνεχιστούν και θα ενταθούν. Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης θα φύγει από τη ζωή στις 18 Μαρτίου 1996, σε ηλικία 85 ετών.

Και κλείνοντας και τούτο το αφιέρωμα στον ποιητή τους Φωτός ίσως να θυμηθούμε τοα απόσπασμα από τον Μικρό Ναυτίλο:

Τ΄ανώτερα μαθηματικά μου τα έκανα στο Σχολείο της Θάλασσας. Ιδού και μερικές πράξεις για παράδειγμα :

(1) Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.

(2) Το γινόμενο των μυριστικών χόρτων επί την αθωότητα δίνει πάντοτε το σχήμα κάποιου Ιησού Χριστού.

(3) Η ευτυχία είναι η ορθή σχέση ανάμεσα στις πράξεις (σχήματα) και στα αισθήματα (χρώματα). Η ζωή μας κόβεται, και οφείλει να κόβεται, στα μέτρα που έκοψε τα χρωματιστά χαρτιά του ο Matisse.

(4) Όπου υπάρχουν συκιές υπάρχει Ελλάδα. Όπου προεξέχει το βουνό απ’ τη λέξη του υπάρχει ποιητής. Η ηδονή δεν είναι αφαιρετέα.

(5) Ένα δειλινό στο Αιγαίο περιλαμβάνει τη χαρά και τη λύπη σε τόσο ίσες δόσεις που δεν μένει στο τέλος παρά η αλήθεια.

(6) Κάθε πρόοδος στο ηθικό επίπεδο δεν μπορεί παρά να είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την ικανότητα που έχουν η δύναμη κι ο αριθμός να καθορίζουν τα πεπρωμένα μας.

(7) Ένας “Αναχωρητής” για τους μισούς είναι, αναγκαστικά, για τους άλλους μισούς, ένας “Ερχόμενος”.