Αρθρογραφία

Πρόωρες εκλογές: Τι προβλέπει το Σύνταγμα

28 June, 2022 ΑΡΘΡΑ

Πρόωρες εκλογές: Τι προβλέπει το Σύνταγμα

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, που κρατά τα κλειδιά αυτής της διαδικασίας, δήλωσε ερωτηθείς σχετικά από τις Βρυξέλλες ότι δεν έχει να προσθέσει κάτι παραπάνω σε όσα έχει ήδη πει, παραδεχόμενος στους δημοσιογράφους ότι «είναι πολύ δύσκολο να σας πείσω ότι δεν θα γίνουν πρόωρες εκλογές ή ανασχηματισμός».

Τι έχει ήδη πει; Ότι πρόθεσή του είναι να εξαντλήσει την τετραετία, αλλά άφησε ένα παράθυρο ανοικτό λέγοντας πως «μια παρατεταμένη προεκλογική περίοδος σε μεγάλη ένταση αντιπαράθεσης σίγουρα είναι κάτι το οποίο η χώρα δεν χρειάζεται», ενώ έκανε έκκληση «προς όλους να μην οξύνουν τα πράγματα σε τέτοιο βαθμό που θα καταλήξουμε να έχουμε μια πολύ παρατεταμένη προεκλογική περίοδο μεγάλης έντασης, η οποία το μόνο που θα κάνει είναι να οξύνει την πολιτική αντιπαράθεση σε τέτοιο βαθμό που τελικά θα οδηγήσει πολίτες να μην ασχολούνται και να μην ενδιαφέρονται για τα πολιτικά τεκταινόμενα».

Πλέον, το θέμα είναι εάν κρίνει ο πρωθυπουργός ότι το κλίμα είναι τόσο τοξικό (για τη δημιουργία του οποίου κατηγορεί την αντιπολίτευση, ιδίως δε την αξιωματική), αλλά και η δυναμική που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των υπουργών και στελεχών του που καθιστούν τις πρόωρες εκλογές αναπόφευκτες.

Στην απόφαση του πρωθυπουργού θα προσμετρήσουν ασφαλώς και άλλα δεδομένα, ανάμεσά τους το εάν έχουμε ένα σχετικά ήρεμο καλοκαίρι στα ελληνοτουρκικά, ή εάν καταφέρουμε να μην έχουμε επανάληψη του περσινού σκηνικού με τις πυρκαγιές. Θα προσμετρήσει επίσης και το τι επίκειται: Ο δύσκολος χειμώνας που έρχεται, η συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία και οι επιπτώσεις του στην ενεργειακή κρίση, η εξέλιξη της πορείας του κορωνοϊού αλλά και τα οικονομικά δεδομένα.

Υπενθυμίζεται ότι ο προϋπολογισμός του κράτους καταρτίζεται περί τα μέσα Οκτωβρίου και κατατίθεται τον Νοέμβριο.

Η έξοδος από την ενισχυμένη εποπτεία στις 20 Αυγούστου
Ένα θετικό ορόσημο στην πορεία προς τις εκλογές είναι η έξοδος της Ελλάδας από το καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας το Σάββατο 20 Αυγούστου, που θα σηματοδοτήσει και το τέλος των μνημονίων και της δωδεκαετούς κρίσης.

Εν κατακλείδι, μετά τις 19 Ιουλίου μπαίνουμε στον τέταρτο χρόνο θητείας της κυβέρνησης Μητσοτάκη, οπότε οι εκλογές -ακόμη και αν προκύψουν το φθινόπωρο- δύσκολα θα θεωρηθούν ακριβώς «πρόωρες», καθώς οι κανονικές εκλογές θα διεξάγονταν 6-8 μήνες αργότερα, από τον Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο του 2023.

Τι θα γίνει με την απλή αναλογική
Ωστόσο, το νέο δεδομένο είναι το γεγονός ότι οι επόμενες εκλογές θα διεξαχθούν με την απλή αναλογική, γεγονός που καθιστά περίπου βέβαιο ότι για τον σχηματισμό κυβέρνησης θα απαιτηθεί άλλη μία, τουλάχιστον, εκλογική αναμέτρηση.

Αφού εξηγήσαμε σε προηγούμενο άρθρο, με τη βοήθεια δύο διακριμένων δημοσκόπων, του Κώστα Παναγόπουλου και του Γιώργου Αράπογλου, πώς λειτουργεί η απλή αναλογική με την οποία θα διεξαχθούν οι επόμενες εκλογές, αλλά και γιατί είναι πιθανόν να πάμε απευθείας σε δεύτερη εκλογική αναμέτρηση, πάμε να δούμε για πόσο καιρό θα κάνουμε... εκλογές. Με τους πιο αισιόδοξους υπολογισμούς, πρακτικά σημαίνει πως θα χρειαστούν τουλάχιστον 55 ημέρες για να υπάρξει κυβέρνηση.

Το Σύνταγμα προβλέπει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για τη διεξαγωγή των εκλογών, τις διερευνητικές εντολές και τη διαδικασία σχηματισμού κυβέρνησης, εφόσον αυτό είναι εφικτό.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: Αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφασίσει να προχωρήσει σε πρόωρες εκλογές, με βάση τις συνταγματικές προθεσμίες και τις ανειλημμένες υποχρεώσεις του κράτους, θα πρέπει να το πράξει μέσα στον Αύγουστο. Και εξηγούμε γιατί:

Το άρθρο 41 του Συντάγματος στην παράγραφο 2 προβλέπει ότι «ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη Bουλή με πρόταση της Kυβέρνησης που έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, για ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας». Στην αμέσως επόμενη παράγραφο (άρθρο 41 παρ. 3) προβλέπεται ότι «το διάταγμα διάλυσης της Bουλής, προσυπογραμμένο στην περίπτωση της προηγούμενης παραγράφου από το Yπουργικό Συμβούλιο, πρέπει να περιλαμβάνει συγχρόνως την προκήρυξη εκλογών μέσα σε τριάντα ημέρες και τη σύγκληση της νέας Bουλής μέσα σε άλλες τριάντα ημέρες από τις εκλογές». Το Σύνταγμα προβλέπει λοιπόν τον ανώτατο χρόνο εκλογών (μέσα σε 30 ημέρες), αλλά δεν αναφέρει τον ελάχιστο δυνατό χρόνο. Αυτός προκύπτει από τον εκλογικό νόμο και τις διαδικασίες που αυτός προβλέπει για μια σειρά ζητημάτων, όπως η ανακήρυξη των υποψηφίων από τα πρωτοδικεία, η επίδοση στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου των δηλώσεων για την κατάρτιση των συνδυασμών, η ανακήρυξη των συνδυασμών από τον Άρειο Πάγο, ο διορισμός από τα αρμόδια δικαστήρια των μελών των εφορευτικών επιτροπών.

Εκλογές σε 21-30 ημέρες από την προκήρυξη
Σύμφωνα με τη γνώμη έγκριτων συνταγματολόγων με τους οποίους συνομίλησε το iefimerida.gr -ανάμεσά τους του ομότιμου καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Νίκου Αλιβιζάτου- αλλά και ανατρέχοντας στο βιβλίο «Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου» του Ευάγγελου Βενιζέλου (αναθεωρημένη εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2008) καθώς και στην πρακτική που έχουν ακολουθήσει υπουργοί Εσωτερικών κατά το παρελθόν, το κοινό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι το νωρίτερο χρονικό διάστημα που προβλέπεται είναι οριακά οι 21-22 ημέρες (3 εβδομάδες συν μία ημέρα).

Αυτό σημαίνει ότι εάν τυχόν ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφασίσει πρόωρες εκλογές, θα κάνει διάγγελμα με το οποίο θα εξηγεί τον εθνικό λόγο εξαιρετικής σημασίας που τον οδήγησε εκεί. Εν συνεχεία θα επισκεφθεί την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαρόπουλου για να της το ανακοινώσει και την επομένη θα θυροκολληθεί στη Βουλή το διάταγμα διάλυσής της και προκήρυξη εκλογών σε διάστημα 21 έως 30 ημερών.

Αν, π.χ., ανακοινώσει τις εκλογές Κυριακή 21 Αυγούστου, το διάταγμα διάλυσης της Βουλής θα θυροκολληθεί τη Δευτέρα 22/8 και από εκεί και πέρα θα τρέχουν οι ημερομηνίες. Το νωρίτερο που μπορούν να διεξαχθούν είναι στις 11 Σεπτεμβρίου και το αργότερο 18/9. Αν το ανακοινώσει 29/8, το νωρίτερο είναι 18 Σεπτεμβρίου και το αργότερο 25/9. Αν τις ανακοινώσει 5 Σεπτεμβρίου, τότε το νωρίτερο θα γίνουν 25 Σεπτεμβρίου και το αργότερο 2 Οκτωβρίου.

Αν δεν προκύψει αυτοδυναμία με απλή αναλογική
Πάμε τώρα στην επόμενη ημέρα των εκλογών, που θα διεξαχθούν με απλή αναλογική, όπου το πιθανότερο είναι να μην προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση (μονοκομματική ή συνεργασίας). Από την επαύριο κιόλας, Δευτέρα, ξεκινούν οι διαδικασίες σχηματισμού κυβέρνησης.

Οι διαδικασίες επίσης είναι συγκεκριμένες: Η ΠτΔ αναθέτει στα τρία πρώτα κόμματα εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Ειδικότερα στο άρθρο 37 παρ. 2 του Συντάγματος προβλέπεται ρητά: Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Bουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Aν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Bουλής.

Στο ίδιο άρθρο, παρ. 3., προβλέπεται: Aν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και εάν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Kάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις ημέρες.

Τέλος, στην παράγραφο 4 προβλέπεται: H πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο πρόεδρος της Bουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Bουλή, και η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής.

Κάθε διερευνητική εντολή λοιπόν έχει διάρκεια τριών ημερών. Για πολιτικούς λόγους πιθανόν ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα καταθέσει αυθημερόν τη διερευνητική εντολή που θα λάβει για να επισπευσθούν οι διαδικασίες. Για τους ίδιους λόγους θεωρείται πιθανό τόσο ο Αλέξης Τσίπρας όσο και ο Νίκος Ανδρουλάκης (με βάση τα δημοσκοπικά δεδομένα ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ είναι δεύτερο και τρίτο κόμμα αντίστοιχα) θα εξαντλήσουν την τριήμερη προθεσμία που προβλέπει το Σύνταγμα πριν την παραδώσουν.

Εάν διαπιστωθεί αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης και οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων. Δεν προβλέπει ρητά σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον ΠτΔ, άρα μπορεί να τους καλέσει κατά μόνας, όπως έκανε άλλωστε και ο Προκόπης Παυλόπουλος το 2015, λόγω της άρνησης των κομμάτων να συμμετάσχουν σε κοινό τραπέζι με τη Χρυσή Αυγή. Εάν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας επιδιώκει τον σχηματισμό κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Bουλής. Όλη αυτή η διαδικασία θα απαιτήσει λογικά 1, το πολύ 2 ημέρες.

Απώλεια δεδηλωμένης και υπηρεσιακή κυβέρνηση
Εάν όλες οι προσπάθειες αποβούν άκαρπες, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναθέτει στον πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου τον σχηματισμό κυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή.

Η επιλογή σε ποιον από τους 3 δικαστικούς θα δώσει την εντολή είναι αρμοδιότητα της ΠτΔ. Υπενθυμίζεται ότι το 2015 ο τότε ΠτΔ Προκόπης Παυλόπουλος είχε επιλέξει την Αικατερίνη Θάνου, η οποία ήταν και η μόνη επιλογή καθώς η κυβέρνηση Τσίπρα την είχε διορίσει την παραμονή των πρόωρων εκλογών πρόεδρο του Αρείου Πάγου, ενώ είχαν λήξει οι θητείες των άλλων δυο ανώτατων δικαστικών, του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του ΣτΕ.

Τώρα, η Κατερίνα Σακελλαροπούλου έχει τρεις επιλογές:

Ιωάννης Σαρμάς (πρόεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου)

Ιωάννης Σαρμάς
Δημήτριος Σκαλτσούνης (πρόεδρος ΣτΕ)

Δημήτριος Σκαλτσούνης
Μαρία Γεωργίου (πρόεδρος Αρείου Πάγου)

Μαρία Γεωργίου
Κατ’ εθιμικώ δικαίω, η εντολή ανατίθεται στον αρχαιότερο, ο οποίος στην προκειμένη περίπτωση είναι ο πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Ιωάννης Σαρμάς.

Πότε θα γίνουν οι δεύτερες ή οι... τρίτες εκλογές
Όλη αυτή η διαδικασία (από την προκήρυξη εκλογών μέχρι την υπηρεσιακή κυβέρνηση) θα διαρκέσει τουλάχιστον 30 ημέρες. Στη συνέχεια, η υπηρεσιακή κυβέρνηση ορκίζεται και προκηρύσσει εκλογές μέσα στο εύλογο διάστημα που προβλέπει το Σύνταγμα. Κάτι που προσθέτει στο ημερολόγιο άλλες 21 ημέρες -τουλάχιστον- μέχρι τις δεύτερες εκλογές.

Αν, για παράδειγμα, οι πρώτες εκλογές (με απλή αναλογική) προκηρυχθούν στις 22 Αυγούστου, οι δεύτερες (με ενισχυμένη αναλογική) θα γίνουν το νωρίτερο την Κυριακή 16 Οκτωβρίου.

Από Δευτέρα 17/10 θα ακολουθηθεί η ίδια προαναφερθείσα διαδικασία: Εφόσον το πρώτο κόμμα εκλεγεί αυτοδύναμο (με τις μπόνους έδρες), η εκλογική… περιπέτεια τελειώνει. Εάν όχι, ακολουθούν και πάλι διερευνητικές εντολές στα τρία πρώτα κόμματα (διάρκειας 3 ημερών η καθεμία), σύσκεψη ΠτΔ με τους αρχηγούς και… τρίτες εκλογές μέσα σε 21-30 ημέρες. Στο χειρότερο αυτό σενάριο θα έχουμε φτάσει στις 13 Νοεμβρίου.

Όπως υπενθύμισε άλλωστε η Ντόρα Μπακογιάννη, τρεις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις είχε κάνει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης την περίοδο 1989-90.

Σημειώνεται, τέλος, ότι η κυβέρνηση που θα προκύψει θα πρέπει να διεκδικήσει ψήφο εμπιστοσύνης καταθέτοντας τις προγραμματικές δηλώσεις της στη Βουλή (άλλες 15 ημέρες), ενώ η εκτέλεση του προϋπολογισμού απαιτεί επίσης 15-20 ημέρες. Σημειωτέον ότι ο προϋπολογισμός δεν δύναται να κατατεθεί από υπηρεσιακή κυβέρνηση.

Στο έσχατο σενάριο που θα έχουμε φτάσει στα τέλη Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου και δεν έχουμε αυτοδύναμη κυβέρνηση η οποία να έχει καταρτίσει προϋπολογισμό, τότε ο προϋπολογισμός θα κατατεθεί με τη μέθοδο των δωδεκατημορίων. Δηλαδή, θα διαιρεθεί ο συνολικός προϋπολογισμός ισόποσα διά του 12. Μια πρακτική που φυσικά δεν ενδείκνυται στις κρίσιμες οικονομικές συνθήκες που διανύουμε...