Αρθρογραφία

Νέες εντυπωσιακές ανακαλύψεις στην Αρχαία Ελεύθερνα

29 September, 2019 ΑΡΘΡΑ

Νέες εντυπωσιακές ανακαλύψεις στην Αρχαία Ελεύθερνα

Ο Νικόλαος Σταμπολίδης μιλάει για τα νέα ευρήματα στην Αρχαία Ελεύθερνα

Για τα νέα εντυπωσιακά ευρήματα στην Αρχαία Ελεύθερνα_ μιλάει ο καθηγητής, Νικόλαος Σταμπολίδης στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Πρόκειται για δυο παλαιοχριστιανικές βασιλικές με θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα, που βρέθηκαν θέσεις «Αγία Ειρήνη» και «Άγιος Μάρκος», στην ανατολική πλευρά του λόφου της αρχαίας Ελεύθερνας.

Υπενθυμίζεται ότι στα δυτικά του ίδιου λόφου βρίσκεται η περίφημη «ομηρική» νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, την οποία έχει ανασκάψει ο ίδιος, με σπουδαία ευρήματα που στεγάζονται στο Μουσείο της αρχαίας Ελεύθερνας, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.

Οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές (στη μία βρέθηκε και επιγραφή που μαρτυρεί την ονομασία της, η Αγία Ειρήνη του Θεού), οικοδομημένες με πλήθος αρχιτεκτονικών μελών από αρχαιότερα κτίρια (spolia) -ακόμα και των κλασικών χρόνων-, αλλά και αρχαϊκών επιγραφών με νόμους, μερικές από τις οποίες είναι αρχαιότερες από εκείνες της Γόρτυνας, της βασίλισσας των επιγραφών.

Ο καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας - Αρχαιολόγίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης, ανασκαφέας - επί 35 ολόκληρα χρίνια - της αρχαίας Ελεύθερνας, δημιουργός του μουσείου της, διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, μέλος του ΚΑΣ και, εδώ και λίγες μέρες, μέλος του ΔΣ του Ελληνικού Φεστιβάλ ΑΕ, κ. Νικόλαος Σταμπολίδης δηλώνει χαρούμενος, αφού αυτό που πάντα τον ενδιέφερε ερευνητικά γίνεται πραγματικότητα.

Σκοπός του κ. Σταμπολίδη είναι να ρίξει «φως στο σκοτάδι. Δηλαδή σε περιόδους και περιοχές που δεν γνωρίζουμε καλά, όπως το πέρασμα από τον παγανισμό στον χριστιανισμό».

Η συνέντευξη του κ. Σταμπολίδη για τα νέα ευρήματα:

Όπως αναφέρει ο ίδιος: «Στην ερευνητική μου δραστηριότητα, αυτό που με ενδιέφερε πάντα ήταν να ρίξω φως στο σκοτάδι, δηλαδή σε περιόδους και περιοχές που δεν γνωρίζουμε καλά. Ό,τι χαρακτήριζαν ο Ντέσμπορο και άλλοι μεγάλοι αρχαιολόγοι ως “Σκοτεινούς Αιώνες”. Π.χ. για τη μετάβαση από την Εποχή του Χαλκού στην Εποχή του Σιδήρου, πράγμα που δόξα τω Θεώ, μπορέσαμε να φανερώσουμε τουλάχιστον για την Ελεύθερνα. Κατόπιν, με ενδιέφερε μια δεύτερη μετάβαση, ένα ακόμα κομμάτι αυτού του παζλ: πώς περνά κανείς από τα ρωμαϊκά στα παλαιοχριστιανικά/πρωτοβυζαντινά χρόνια, ουσιαστικά πώς περνά μια κοινωνία από τον παγανισμό στον χριστιανισμό. Τα τελευταία 3-4 χρόνια, συστηματικά και εντατικά, σκάβουμε με τους φοιτητές μου σε δυο θέσεις: στην “Αγία Ειρήνη” και στον “Άγιο Μάρκο” - Αγία Ειρήνη λέγεται γενικότερα η περιοχή. Η αλήθεια είναι ότι σταθήκαμε πραγματικά πολύ τυχεροί.

Τα τελευταία 3-4 χρόνια, συστηματικά και εντατικά, σκάβουμε με τους φοιτητές μου σε δυο θέσεις: στην “Αγία Ειρήνη” και στον “Άγιο Μάρκο”»

Τι εντοπίσατε;

«Δύο βασιλικές και μία επιγραφή όπου αναγράφεται: Θεού-Αγίας Ειρήνης, δηλαδή, η μία εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην “Ειρήνη του Θεού”, αντιστοίχως όπως στην Κωνσταντινούπολη η Αγία Σοφία είναι η Σοφία του Θεού. Με άλλα λόγια, η εκκλησία δεν ανήκει σε έναν άγιο ή σε μια αγία, αλλά είναι αφιερωμένη στην έννοια της ειρήνης του Θεού. Εκείνη την εποχή (σ.σ. παλαιοχριστιανική-πρώιμη βυζαντινή, 4ος - 7ος αι. μ.Χ.) συνηθιζόταν αυτό. Επίσης, έχουμε βρει επιγραφές με ονόματα επισκόπων που δεν είναι γνωστά στις Notitiae Episcopatuum, όπου περιλαμβάνονται ονόματα επισκόπων της Κρήτης.

Βρήκαμε εξαιρετικά ψηφιδωτά, τα οποία τα συντηρούμε συγχρόνως με την ανασκαφή των κτιρίων.»

Φαντάζομαι τη χαρά σας…

«Όμως η πιο μεγάλη χαρά δεν είναι αυτή. Για έναν “κλασικό” αρχαιολόγο σημαντικό είναι ότι αυτές οι εκκλησίες, κυρίως η Αγία Ειρήνη, έχουν χτιστεί με spolia από παλαιότερα κτίρια, δηλαδή, αρχιτεκτονικά μέλη, κολώνες, κιονόκρανα κ.ά., ελληνιστικά και ρωμαϊκά, καθώς και από αρχαϊκές επιγραφές με νόμους, μερικές φορές ακόμα αρχαιότερες από της Γόρτυνας, της βασίλισσας των επιγραφών, όπως τη λέμε. Είναι τόσα τα κομμάτια των επιγραφών έως σήμερα, που συναγωνίζονται αυτές που έχει δημοσιεύσει η Guarducci στο Inscriptiones Creticae για την Ελεύθερνα. Οι νέες επιγραφές αποτελούν για την πόλη ένα corpus από μόνες τους. Και σας είπα ελάχιστα… Το σημαντικό επίσης είναι ότι από τα spolia που έχουν χρησιμοποιηθεί στους τοίχους των βασιλικών, ως οικοδομικό υλικό, υποπτευόμαστε ότι βρισκόμαστε στο κέντρο, το θρησκευτικό αλλά και το κοινωνικοπολιτικό, την αγορά δηλαδή, της κλασικής και ρωμαϊκής Ελεύθερνας».

Τι άλλο βρήκατε;

«Εξαιρετικά ψηφιδωτά, τα οποία τα συντηρούμε συγχρόνως με την ανασκαφή των κτιρίων. Έχουμε σχεδόν ολοκληρώσει την έρευνα στην Αγία Ειρήνη, ένα μεγάλο κτίσμα μεγέθους περίπου 25Χ17μ. Η δεύτερη βασιλική, που δεν έχουμε ολοκληρώσει την ανασκαφή της, μπορεί να αναστηλωθεί, σε ικανοποιητικό βαθμό, τουλάχιστον εν μέρει. Σε ορισμένα σημεία, οι τοίχοι διατηρούνται σε ύψος 2-2,5 μ. Διατηρεί σχεδόν όλα τα αρχιτεκτονικά μέλη της σε ένα πολύ ικανοποιητικό επίπεδο, όχι μόνο τα spolia, αλλά και τα σύγχρονά της, όπως πεσόκρανα και κιονόκρανα, έτσι που να ξεχωρίζει ένα ντόπιο εργαστήριο γλυπτικής του 4ου - 5ου αι. μ.Χ. Πρώιμα, δηλαδή, έργα όπως της Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη, με εξαιρετικό διάκοσμο. Επίσης, η θέση των δυο εκκλησιών δεν είναι τυχαία. Δηλαδή, έτσι όπως έχουν χτιστεί, όταν σταθείς στο ιερό της Αγίας Ειρήνης βλέπεις το ιερό της άλλης βασιλικής, και αντίστροφα, όπως κατέρχεται η κλιτύς του λόφου.»

«Όνειρό μου είναι τα μνημεία στην Ελεύθερνα, και τα παλαιοχριστιανικά και τα ρωμαϊκά και της “ομηρικής” Ορθής Πέτρας, να “ενωθούν” σε διαδρομές, έτσι ώστε όταν κανείς επισκέπτεται την ομηρική νεκρόπολη στην Ορθή Πέτρα, να μπορεί να περιηγηθεί και στην ελληνιστική/ρωμαϊκή πόλη και, φυσικά, τις βασιλικές. Να γίνει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου που να είναι μοναδικό. Πρόσφατα ήμουν στο Μάτσου Πίτσου στο Περού. Εκεί να δείτε αρχαιολογικό πάρκο και, κυρίως, συντονισμό στα βουνά -σε υψόμετρο 4.000 μ.! Πόσο μάλλον σε έναν μικρό λόφο, όπως της Ελεύθερνας, που θέλουμε να τον καταστήσουμε χώρο προορισμού. Να μην στέκει πια η Κρήτη σαν πελαργός στο ένα της πόδι -στον μινωικό πολιτισμό- αλλά και στο δεύτερο πόδι της, την Ελεύθερνα, όπου μπορεί κανείς να δει τη συμβολή της Κρήτης στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού, δηλαδή στα γεωμετρικά, αρχαϊκά χρόνια και κατόπιν στα κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια», καταλήγει ο καθηγητής.