Μεταπολίτευση: Έβλαψε ή ωφέλησε την ελληνική κοινωνία;
ethnos.gr
Το τραγικό «κύκνειο άσμα» της επταετούς δικτατορίας των Συνταγματαρχών, είναι η τουρκική εισβολή στην Κύπρο που έχει ως αποτέλεσμα την πτώση της χούντας, και την, σχεδόν εν μια νυκτί αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα. Την αποκατάσταση σηματοδοτεί η επιστροφή του – έως τότε αυτοεξόριστου στο Παρίσι- Κωνσταντίνου Καραμανλή, τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974 και ο ορκωμοσία της κυβέρνησης εθνικής ενότητας με σκοπό την διαχείριση της κυπριακής κρίσης και την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών. Κάπως έτσι, σαν σήμερα, γεννιέται η Γ' Ελληνική Δημοκρατία, και ξεκινάει η περίοδος ευρέως γνωστή ως «Μεταπολίτευση».
Τα τελευταία χρόνια ειδικά, οι συνειρμοί στο άκουσμα της λέξης ειδικά τα τελευταία χρόνια, είναι κατά κύριο λόγο αφοριστικοί- «Να τελειώνουμε με τη Μεταπολίτευση», «η κουλτούρα της μεταπολίτευσης», «ο λαϊκισμός». Η αλήθεια είναι, όμως, ότι, με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας το 1974, δημιουργείται μία πρωτόγνωρη συνθήκη, στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, ιστορικού συνεχούς πολιτικής και κοινοβουλευτικής σταθερότητας. Το 1974 σηματοδοτεί το κλείσιμο της μετεμφυλιακής ιστορίας, μέσα από την ταχεία εγκαθίδρυση των κοινοβουλευτικών θεσμών, την κατάργηση της βασιλείας και, μέσω της νομιμοποίησης του ΚΚΕ, το τέλος των πολιτικών διώξεων. Πώς οριοθετείται, τελικά, η Μεταπολίτευση; Πόσο έβλαψε ή ωφέλησε την ελληνική κοινωνία και γιατί τείνει να αφορίζεται με αυτό τον τρόπο στον δημόσιο λόγο; Το ethnos.gr προσπαθεί να ερμηνεύσει τον όρο και τα 47 χρόνια Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, μιλώντας με 3 εκπροσώπους διαφορετικών γενεών και ιδιοτήτων.
Ζωή Ξενάκη – Ο κόσμος ανάσανε
Η Ζωή Ξενάκη είναι μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ). Στις 8 Μάρτη, ανήμερα της Ημέρας της Γυναίκας, όπως μάς ενημερώνει, συνελήφθη από την ασφάλεια. Η κ. Ξενάκη είχε περάσει το τρίμηνο πριν την σύλληψή της, κρυμμένη στο υπόγειο κάποιας ξαδέρφης της. «Πέρασα τρεισήμισι μήνες στη Μπουμπουλίνας, όπου ήταν εγκατεστημένη η ασφάλεια της εποχής. Δυστυχώς το γκρεμίσανε το κτίριο, για μένα αυτό ήταν σκοπιμότητα. Η Μπουμπουλίνας ήταν συνδεδεμένη με ατελείωτα βασανιστήρια. Έμεινε το ΕΑΤ – ΕΣΑ, όμως, οπότε δεν ξεφύγανε από την αθλιότητα των τόπων όπου βασάνιζαν τον κόσμο», λέει. Στη Μπουμπουλίνας έμεινε τρεισήμισι μήνες αφού, όπως εξηγεί, «δεν βρήκανε κάτι να με κατηγορήσουν για να περάσω από στρατοδικείο, μού είπανε να υπογράψω και να πάω στο σπίτι μου. Τούς είπα “Ευχαριστώ πολύ, δεν θα πάρω” κι έτσι βρέθηκα εξόριστη στη Γιούρα, όπου έμεινα ως τον Αύγουστο, όταν και μεταφέρθηκα στις φυλακές της Αλικαρνασσού στην Κρήτη. Εκεί, έμεινα άλλα δύο χρόνια».
Εσείς πώς συλληφθήκατε;
Δεν πιάστηκα με την αρχή της δικτατορίας. Ήμουν Λαμπράκισσα, τριτοετής φοιτήτρια της Ανωτάτης Εμπορικής. Είχα την ατυχία να βρούνε το τηλέφωνό μου στα ρούχα ενός παρανόμου συμφοιτητή μου πού ήμασταν μαζί στο γραφείο της Νεολαίας Λαμπράκη στη σχολή.
Ποια ήταν η δραστηριότητα των αντιστασιακών στη χούντα;
Στην αρχή έγινε μία προσπάθεια, βασικά από φοιτητές, να πεταχτούνε κάποια τρικ, να τοποθετηθούν κάποια πανό. Κάποια στιγμή έκαναν και μία προσπάθεια μήπως βάλουνε και καμία βόμβα. Δεν φάνηκαν αρκετά ικανοί γι’ αυτό, αλλά αυτός ήταν ο ρόλος των παράνομων οργανώσεων. Κανένα αντιδικτατορικό τρικ ή η έκδοση αντιδικτατορικής εφημερίδας. Να μαθαίνει ο κόσμος τα νέα, διότι η λογοκρισία σε εφημερίδες και ραδιόφωνα τον έκανε να διψάει να μάθει νέα- πρώτα από τον κόσμο που ήταν εξόριστος ή στις φυλακές, αλλά και γενικά, τι γίνεται στο εξωτερικό. Ή μπορεί να προσφερόσουν να φιλοξενήσεις κάποιους παράνομους, που κρύβονταν από το καθεστώς.
Πώς ήταν η μετάβαση στην καθημερινότητα, μετά την 24η Ιουλίου 1974;
Ο κόσμος πήρε βαθιές ανάσες από τη στιγμή που έπεσε η χούντα. Οι συνθήκες άλλαξαν τελείως – από τον τρόπο ζωής, τις διαφορετικές καταστάσεις που δημιουργούνταν στους χώρους εργασίας. Φαντάσου μόνο τους δημοσιογράφους που, μετά τη φοβερή λογοκρισία, βρέθηκαν να είναι ελεύθεροι να γράψουν ό,τι θέλουνε, από τη μία νύχτα στην άλλη. Ο κόσμος, κυριολεκτικά, ανάσανε.
Πώς ήταν να ξέρετε ότι συνεργάτες της χούντας δεν βρέθηκαν ποτέ υπόλογοι για τις πράξεις τους και κυκλοφορούσαν ελεύθεροι;
Αυτοί κοιτάξανε να κρυφτούνε. Αυτοί οι άνθρωποι, στη Μεταπολίτευση, προσπαθούσαν να δείξουν ότι είναι καλοί άνθρωποι. Οι βασανιστές μπορεί να συναντούσαν στον δρόμο ανθρώπους, τους φοιτητές που είχαν βασανίσει, και να τούς χαιρετούσαν. Τέτοιο θράσος και τέτοια ασυνειδησία.
Νιώθετε δικαιωμένη;
Σαφώς.
Πώς σχολιάζετε την πρώτη γυναίκα πρόεδρο της Δημοκρατίας;
Είναι πολύ κομβικό σημείο αυτό αλλά, πολύ με στεναχωρεί, γιατί περίμενα να είναι καλύτερη. Δυστυχώς, δεν μάς δικαιώνει. Δυστυχώς, καίτοι γυναίκα, η προεδρεία της για την ώρα δεν έχει βάλει ουσιαστική σφραγίδα. Για την ώρα, για μένα, είναι λίγη και δεν μάς δικαιώνει με την παρουσία της.
Πορεία για την αποχουντοποίηση, τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης (Copyright: ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό αρχείο εφημερίδας «Σοσιαλιστική
Δημήτρης Κλαυδιανός - Είμαστε όλοι και όλες παιδιά της εποχής μας.
Ο Δημήτρης Κλαυδιανός είναι δάσκαλος μουσικής. Γεννήθηκε 11 χρόνια μετά την πτώση της χούντας, σε μία αριστερή οικογένεια που αντιστάθηκε, εξορίστηκε και φυλακίστηκε για τη δράση της κατά περίοδο της επταετίας.
Δημιουργούν βάρος οι οικογένειες που έχουν ζωντανή την ιστορία; Είναι προδιαγεγραμμένη η πορεία των μελών τους;
Βάρος προσωπικά δεν μπορώ να πω ότι βίωσα. Ένιωθα όμως μια οικειότητα με την «οργανωμένη ζωή» της αριστεράς και ακολούθησα και εγώ αυτό το δρόμο, σε μια εποχή όμως, που δεν νιώθουμε ότι απειλείται η ελευθερία μας κυριολεκτικά. Βέβαια, ξέρω πολλές περιπτώσεις παιδιών αντιστασιακών που δεν είχαν καμία εμπλοκή σε κάποιο κόμμα ή σε κάποια οργάνωση.
Πώς είναι να μεγαλώνεις σε ένα σπίτι αγωνιστών; Νιώθετε ότι οφείλετε να είστε κι εσείς;
Έχει το ενδιαφέρον του, από την άποψη ότι έμαθα από αφηγήσεις πολλών αγωνιστών πολλά για τη εποχή της επταετίας, σε μια περίοδο όπου ξεκίνησαν να ακούγονται πράγματα του τύπου: «δεν υπήρχαν νεκροί στο πολυτεχνείο» ή «η χούντα δεν έκανε βασανιστήρια» κ.ο.κ. Αφηγήσεις ακόμα και για επώνυμα πρόσωπα και έτσι απομυθοποίησα από μικρός κάποιες καταστάσεις και συνειδητοποίησα ότι κάθε εποχή έχει τις δυσκολίες της. Σε καμία περίπτωση δεν συγκρίνω την αντίσταση σε ένα βίαιο καθεστώς με τη δική μας δράση, αλλά δεν μπορώ να θεωρώ ότι έχει να μου πει πολλά πράγματα για το σήμερα ένας άνθρωπος ο οποίος ιδιώτευσε σε όλη την μετέπειτα εποχή, ειδικότερα όταν τον έβλεπα σε τρέχοντα ζητήματα να παίρνει συντηρητικές θέσεις, πολλές φορές κόντρα σε μεγαλειώδη κινήματα. Επίσης, βλέποντας τη μεταστροφή κάποιων ανθρώπων θεωρώ ότι σε μεγάλο βαθμό είμαστε όλοι και όλες παιδιά της εποχής μας. Δεν ξέρω αν είναι ζήτημα οφειλής αλλά θέμα οικειότητας, όπως προανέφερα.
Στη μεταπολιτευτική περίοδο, είμαστε η πρώτη γενιά που δεν θα ζήσει καλύτερα από τους γονείς της. Θα έχει ο ιστορικός του μέλλοντος να πει ενδιαφέροντα πράγματα για τη γενιά μας; Ποια θα είναι αυτά;
Σίγουρα ο ιστορικός του μέλλοντος, ειδικότερα ο πολιτικός επιστήμονας, θα έχει να πει πολλά πράγματα για καταστάσεις που έζησε η γενιά μας και, μέχρι στιγμής, ήταν πολύ πυκνός ο ιστορικός χρόνος. Είχαμε μνημόνια, πλατείες, πανδημία, αλλαγές στο κομματικό σύστημα. Από αυτά όμως θα λείπει σίγουρα ο ηρωικός τόνος για τις αντιστάσεις προηγούμενων εποχών. Παρόλα αυτά, θεωρώ ότι η γενιά μας ξεκίνησε μια πορεία για την επανεμφάνιση της αριστεράς στο κεντρικό προσκήνιο (δεν αναφέρομαι μόνο στην χώρα μας), κόντρα στην τάση του τέλους του προηγούμενου αιώνα. Θα δούμε μέχρι πού θα φτάσει αυτή η πορεία και αν θα την καταπνίξει η μαύρη αντίδραση που και αυτήν βλέπουμε να σηκώνει κεφάλι.
Πολυμέρης Βόγλης - Η επίθεση στη Μεταπολίτευση χρησιμοποιείται για απονομιμοποίηση κατακτήσεων, δικαιωμάτων και ελευθεριών
Ο Πολυμέρης Βόγλης διδάσκει σύγχρονη Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Ως όρος, η Μεταπολίτευση είναι αρκετά γενικός και ερμηνεύεται με πολλούς, διαφορετικούς τρόπους. Πώς την προσδιορίζετε εσείς, και για ποιο λόγο υπάρχει η αντίληψη σε μεγάλη μερίδα κόσμου ότι πρέπει, σαν κοινωνία, «να τελειώνουμε» με αυτήν;
O όρος Μεταπολίτευση δηλώνει τη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία και άρα, με τη στενή έννοια, αφορά την χρονική περίοδο από την πτώση της δικτατορίας μέχρι τη θέσπιση του Συντάγματος τον Ιούνιο του 1975. Ωστόσο, στη δημόσια συζήτηση υπάρχει εδώ και δεκαετίες μια κατάχρηση του όρου Μεταπολίτευση, με αποτέλεσμα άλλοι να έχουν υποστηρίξει στο παρελθόν ότι η Μεταπολίτευση τελειώνει το 1981 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, άλλοι το 1989 με τη συγκυβέρνηση ΝΔ και Συνασπισμού, ενώ άλλοι πιο πρόσφατα διατείνονται ότι η Μεταπολίτευση τελείωσε μόλις πριν λίγα χρόνια με τη διακυβέρνηση της χώρας από το ΣΥΡΙΖΑ. Στην ουσία καθένας έδινε και δίνει στη Μεταπολίτευση διαφορετικό περιεχόμενο. Το ζήτημα είναι ότι την τελευταία δεκαετία έχει επικρατήσει μια αρνητική σημασιοδότηση της Μεταπολίτευσης. Η Μεταπολίτευση, υποστηρίζει αυτή η άποψη, είναι η αφετηρία όλων των δεινών της χώρας που την οδήγησαν στη χρεοκοπία. Είναι μια άποψη πολύ προβληματική, για πολλούς λόγους. Θα αναφέρω, για συντομία, μόνο δυο. Ο πρώτος είναι η απαξίωση των αλλαγών που οδήγησαν στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας και των θεσμών, από την κατάργηση της μοναρχίας έως τη καθιέρωση της ψήφου στα 18. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η επίθεση στη Μεταπολίτευση χρησιμοποιείται για να απονομιμοποιηθούν κατακτήσεις, δικαιώματα και ελευθερίες, οι οποίες βάλλονται συστηματικά τα τελευταία δύο χρόνια.
Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο που μάς οδήγησε, από τη χούντα των συνταγματαρχών, στην Μεταπολίτευση; Υπήρξε ομαλή η μετάβαση για την ελληνική κοινωνία;
Η μετάβαση ήταν ομαλή, ειδικά εάν κανείς λάβει υπόψη του ότι συντελέστηκε σε συνθήκες ρήξης. Εννοώ, ότι κανείς θα πρέπει να δει την τομή του 1974 ως μετάβαση και ως ρήξη μαζί. Ας μην ξεχνάμε ότι πτώση της δικτατορίας συνδυάστηκε με την καταστροφή στην Κύπρο, ενώ πολλές από τις αλλαγές που έγιναν τους πρώτους μήνες έρχονταν σε ρήξη με το παρελθόν, όπως π.χ. η νομιμοποίηση του ΚΚΕ μετά από 27 χρόνια. Άρα ναι, η μετάβαση στις δεδομένες συνθήκες υπήρξε ομαλή, με την έννοια ότι αποσοβήθηκε ένας ελληνοτουρκικός πόλεμος ή ένα νέο πραξικόπημα.
Τα πρώτα μεταδικτατορικά χρόνια, έλαβε χώρα η αποχουντοποίηση της ελληνικής κοινωνίας; Αν ναι, εκτιμάτε ότι αυτή είχε αποτέλεσμα; Αν όχι, ποιοι θεωρείτε ότι ήταν οι λόγοι; Υπήρξε η πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο;
Η αποχουντοποίηση υπήρξε μια σύνθετη διαδικασία, η οποία ισορροπούσε ανάμεσα στην ανάγκη να τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι των εγκλημάτων που είχαν διαπραχθεί στη διάρκεια της επταετίας (πραξικόπημα, βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων, αιματηρή καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ανατροπή του Μακάριου) και στην πολιτική βούληση της κυβέρνησης Καραμανλή να διαφυλάξει τη λεγόμενη «συνέχεια του κράτους». Το αποτέλεσμα ήταν αμφιλεγόμενο. Από τη μια πλευρά, οι πρωταίτιοι του πραξικοπήματος τιμωρήθηκαν, αλλά από την άλλη πάρα πολλοί βασανιστές της χούντας είχαν ευμενή μεταχείριση από τη δικαιοσύνη και τις πρώτες κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης.
Τα μνημόνια διακόπτουν το ιστορικό συνεχές της περιόδου της μεταπολίτευσης;
Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ένα «ιστορικό συνεχές» από το 1974 έως το 2009. Συνέβησαν πάρα πολλές αλλαγές στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 που μεταμόρφωσαν την ελληνική κοινωνία, την πολιτική, τις ιδέες, την κουλτούρα. Από την άλλη, σίγουρα τα μνημόνια συνιστούν τομή στη σύγχρονη ιστορία του τόπου. Ήταν τόσο ξαφνικές και βαθιές οι αλλαγές που προκάλεσαν στην κοινωνία, που ακόμα δεν τις έχουμε συνειδητοποιήσει και κατανοήσει πλήρως. Μια δυσοίωνη παρακαταθήκη των μνημονίων ότι η βίαιη επιβολή των πιο ακραία νεοφιλελεύθερων πολιτικών έχει αναγορευτεί σε «κοινή λογική» και σε κάτι το αυτονόητο.
ethnos.gr
