Αρθρογραφία

Καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ μέσω Κρήτης: Ένα έργο εμβληματικό σε τροχιά υλοποίησης

tovima.gr 31 March, 2025 ΑΡΘΡΑ

Καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ μέσω Κρήτης: Ένα έργο εμβληματικό σε τροχιά υλοποίησης

«Απ’ όταν αναλάβαμε το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, και εμείς και η ελληνική κυβέρνηση ξέραμε ότι δεν θα ήταν περίπατος σε κήπο». Η δήλωση αυτή του προέδρου και CEO του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) Μάνου Μανουσάκη στο τελευταίο συνέδριο του «Κύκλου Ιδεών» συμπυκνώνει τις περιπέτειες ενός εμβληματικού και ισχυρής γεωπολιτικής σημασίας αλλά και ζωτικής αξίας έργου για την Κύπρο.

Και η αποστροφή αυτή των δηλώσεων του κ. Μανουσάκη έρχεται ως συμπέρασμα μετά την εμπειρία που αποκόμισε ο ΑΔΜΗΕ ασχολούμενος ενεργά και πλέον και ως απόλυτος μέτοχος του φορέα υλοποίησης Great Sea Interconnector τα τελευταία περίπου πέντε χρόνια.

Τα τεχνικά χαρακτηριστικά για το καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ μέσω της Κρήτης

Η ιστορία, όμως, της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου, η οποία στη συνέχεια συμπεριέλαβε και το Ισραήλ, κρατά 14 χρόνια.

Και μόνο τα τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου προκαλούν δέος: Το μήκος της ηλεκτρικής διασύνδεσης ανάμεσα στις τρεις χώρες με υποβρύχια και χερσαία καλώδια είναι 1.208 χλμ., εκ των οποίων τα 898 χλμ. αφορούν το τμήμα Κρήτης – Κύπρου. Η μεταφορική ισχύς του είναι στα 1.000 MW (Μεγαβάτ), η τάση είναι στα 500 Kv και το μέγιστο βάθος πόντισης των καλωδίων φτάνει και τα 3.000 μέτρα. Ο εκτιμώμενος προϋπολογισμός του έργου είναι στα 1,9 δισ. ευρώ.

Η σημασία της ηλεκτρικής διασύνδεσης

Η σημασία της ηλεκτρικής διασύνδεσης επίσης είναι πολύπλευρη: Αφενός η Κύπρος βγαίνει από την ενεργειακή απομόνωση και η ένταξη της στην ΕΕ παίρνει επί της ουσίας «σάρκα και οστά». Αφετέρου η Ελλάδα και η Κύπρος ισχυροποιούνται γεωπολιτικά σε μια περιοχή η οποία είναι αντιμέτωπη με τέτοιες προκλήσεις τόσο από τη μεριά της Τουρκίας όσο και από άλλους αστάθμητους παράγοντες της περιοχής της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Το Ισραήλ επίσης αποκτά εναλλακτική πηγή ενεργειακού εφοδιασμού.

Πέραν των προαναφερόμενων, μεγάλη είναι η σημασία του έργου για την κοινωνική ευημερία του νησιού της Κύπρου, που στηρίζει την ανάπτυξή του και τη διαβίωση των κατοίκων του μόνο σε ντιζελοκίνητες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής: Το συνολικό κοινωνικό καθαρό όφελος υπολογίστηκε στα 6 δισ. ευρώ, ενώ το κόστος κατασκευής του έργου προϋπολογίζεται στα 1,9 δισ. ευρώ. Αυτό μεταφράζεται σε ετήσια μείωση στον λογαριασμό άνω των 400 ευρώ τον χρόνο για έναν μέσο ετήσιο λογαριασμό νοικοκυριού με κατανάλωση 5.000 kWh ήδη από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας.

Η τραγωδία του 2011 που έφερε στο φως το πρόβλημα στην Κύπρο

To έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου και ακολούθως Κύπρου – Ισραήλ ξεκίνησε ως ιδέα από την κυπριακών συμφερόντων εταιρεία EuroAsia Interconnector που ιδρύθηκε το 2012 ως φορέας υλοποίησης του project. Τότε ο πρόεδρος της ΔΕΗ Αρθούρος Ζερβός ενημέρωσε τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιάννη Μανιάτη για ένα φιλόδοξο έργο, το οποίο δεν ήξερε αν θα βγει. Ο Μανιάτης έδωσε το πράσινο φως και ξεκίνησαν οι μελέτες σε πολύ αρχικό στάδιο.

Eίχε προηγηθεί τον Ιούλιο του 2011 η έκρηξη φορτίου με πολεμικό υλικό σε ναυτική βάση στη Νότια Κύπρο, στην περιοχή Μαρί, στην οποία σκοτώθηκαν 13 άνθρωποι. Ο σταθμός ηλεκτροπαραγωγής του «Βασιλικού» που βρισκόταν δίπλα στη βάση ισοπεδώθηκε, θέτοντας εκτός λειτουργίας το σύστημα ηλεκτροδότησης της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η τραγωδία συνοδεύτηκε από μπλακ άουτ διαρκείας. Σε συνθήκες καύσωνα, σπίτια και επιχειρήσεις Ελληνοκυπρίων έμειναν χωρίς ρεύμα και ηλεκτροδοτούνταν κάθε μέρα για λίγες ώρες εκ περιτροπής. Ρεύμα τελικά έφτασε από τα Κατεχόμενα, γεγονός που εκτόξευσε στα ύψη τους λογαριασμούς αλλά και την τιμή των προϊόντων.

Οι εκτεταμένες ζημιές στον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ έφεραν στην επιφάνεια με τον πλέον δραματικό τρόπο την ανάγκη διασφάλισης της επάρκειας ηλεκτρισμού, άρα και της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας, με όρους βιωσιμότητας.

Ο EuroAsia Interconnector

Λίγους μήνες μετά το συμβάν στο Μαρί, η κοινοπραξία ΔΕΗ Quantum Energy υπό τον επιχειρηματία Νάσο Κτωρίδη ανακοίνωσε το μεγαλεπήβολο έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ (EuroAsia Interconnector) ως μια ενεργειακή γέφυρα μεταξύ Ασίας και Ευρώπης που θα αξιοποιεί τους ενεργειακούς πόρους της περιοχής, θα άρει την ενεργειακή απομόνωση του νησιού και θα μειώσει το ενεργειακό κόστος στα συμβαλλόμενα κράτη.

Οι μελέτες σκοπιμότητας για το έργο EuroAsia Interconnector ξεκίνησαν το 2012, ενώ οι εργασίες έρευνας στον βυθό τον Ιανουάριο του 2016, με το αρχικό χρονοδιάγραμμα να προβλέπει ολοκλήρωση της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Κύπρου – Ισραήλ ως το 2019.

Το 2017 υπήρξε κοινή απόφαση των Ρυθμιστών Ελλάδας και Κύπρου για τον διασυνοριακό επιμερισμό του κόστους της διασύνδεσης μεταξύ των κύπριων και ελλήνων καταναλωτών σε ποσοστό 63% και 37% αντίστοιχα. Τα τεύχη του διαγωνισμού για το πρώτο στάδιο κατασκευής του έργου εκδόθηκαν τον Ιανουάριο του 2019, με το νέο χρονοδιάγραμμα για ολοκλήρωση του έργου να ορίζεται για τις αρχές του 2025.

Η ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Αττικής

Το έργο αρχικά συμπεριελάμβανε και τη διασύνδεση Κρήτης – Αττικής. Toν Σεπτέμβριο του 2018 συστήνεται η Ariadne Interconnection, 100% θυγατρική της ΑΔΜΗΕ ΑΕ, και ορίζεται ως ο φορέας κατασκευής και χρηματοδότησης του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Αττικής.

Παρά την προσφυγή στη Δικαιοσύνη της EuroAsia Interconnector το 2019, η απόφαση της κυβέρνησης να επιμείνει στην εκτέλεση του έργου από την Ariadne Interconnection αποδείχθηκε τοις πράγμασι ορθή, καθώς αν το έργο παρέμενε ως τμήμα της EuroAsia, θα ήταν ακόμη σχέδιο επί χάρτου. Στις 22 Οκτωβρίου 2020 η EuroAsia Interconnector απέσυρε τη δικαστική προσφυγή του.

Η ανάμειξη του ΑΔΜΗΕ το 2021 και η επιχορήγηση

Toν Μάρτιο του 2021 ακολούθησε η υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας στη Λευκωσία από τους υπουργούς Ενέργειας Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Λίγους μήνες μετά η EuroAsia Interconnector υπέβαλε αίτηση για χρηματοδότηση της κατασκευής του τμήματος Κύπρος – Κρήτη από το χρηματοδοτικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ενωσης «Connecting Europe Facility – CEF».

Το φθινόπωρο του 2021 ο ΑΔΜΗΕ κλήθηκε να αναλάβει τεχνικός και επιχειρησιακός σύμβουλος της EuroAsia για τη διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου, γεγονός που λειτούργησε ως εχέγγυο ώστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εγκρίνει, τον Ιανουάριο του 2022, την επιχορήγηση της EuroAsia με το ποσό των 657,9 εκατ. ευρώ.

Η κυπριακή κυβέρνηση διά της τότε υπουργού Ενέργειας δήλωνε ότι «η εξασφάλιση της χορηγίας από την ΕΕ για το έργο EuroAsia Interconnector ανοίγει τον δρόμο για την υλοποίηση της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, που θα τερματίσει την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου».

Δύο μήνες μετά πραγματοποιείται η τελετή εγκαινίων του έργου EuroAsia Interconnector στη Λευκωσία, παρουσία του τότε Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και άλλων υψηλόβαθμων στελεχών από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και την Ιορδανία, καθώς το έργο κρίνεται εξαιρετικά σημαντικό και για άλλες χώρες της περιοχής.

Οι καθυστερήσεις
Την ίδια περίοδο το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου ενέκρινε τη χορήγηση χρηματοδότησης 100 εκατ. ευρώ στη EuroAsia Interconnector μέσω του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Κύπρου. Ωστόσο οι πρώτες καθυστερήσεις που άρχισαν να παρατηρούνται είχαν ως αποτέλεσμα τα πρώτα «καμπανάκια» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που μιλούσαν για σημαντικές αποκλίσεις από τα χρονοδιαγράμματα.

Στα μέσα Ιουλίου 2023 η EuroAsia Interconnector καταθέτει αίτημα για αύξηση της χρηματοδότησης στα 1,9 δισ. ευρώ προς τη Ρυθμιστική Αρχή της Ελλάδας και της Κύπρου. Η αύξηση του CAPEX εγκρίνεται μπροστά στον κίνδυνο κατάρρευσης του project.

Το καλοκαίρι του 2023 η EuroAsia Interconnector υπέγραψε με τη Nexans – με σημαντική καθυστέρηση η οποία συνέβαλε στην αύξηση του κόστους του έργου κατά σχεδόν 500 εκατ. ευρώ – τη σύμβαση για την έρευνα βυθού, τον σχεδιασμό, την παραγωγή και την πόντιση των καλωδίων για το πρώτο τμήμα που αφορά την ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου.

Η κατάρρευση της EuroAsia και η γέννηση του Great Sea Interconnector

Λίγο αργότερα η EuroAsia δήλωσε αδυναμία να καταβάλει στη Nexans την προκαταβολή που όριζε η σύμβαση για την έναρξη κατασκευής του καλωδίου. Τότε οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου ζήτησαν από τον ΑΔΜΗΕ να αναλάβει φορέας υλοποίησης προκειμένου το έργο να μη ναυαγήσει και να μη χαθεί η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε ρητά αυτή την αλλαγή, επιβεβαιώνοντας την εμπιστοσύνη της στον ΑΔΜΗΕ ως τον πλέον κατάλληλο για να αναλάβει το έργο. Από τον Οκτώβριο του 2023, οπότε ανέλαβε επίσημα φορέας υλοποίησης, μέχρι και σήμερα, ο ΑΔΜΗΕ εργάζεται άοκνα προκειμένου η εμβληματική διασύνδεση της Κρήτης με την Κύπρο και εν συνεχεία με το Ισραήλ, η οποία μετονομάστηκε σε Great Sea Interconnector (GSI), να μπει – 13 χρόνια μετά τη σύλληψή της – σε φάση υλοποίησης.

H Nexans και οι αθετήσεις της Κύπρου

Η κατασκευή του καλωδιακού τμήματος του πρώτου σκέλους της διασύνδεσης ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2023 με την εταιρεία Nexans να λαμβάνει από τον ΑΔΜΗΕ την εντολή να «δεσμεύσει» το απαραίτητο slot για την παραγωγή των καλωδίων και να ξεκινήσει τις σχετικές διαδικασίες.

Ωστόσο οι δυσκολίες που προέκυψαν για τον Διαχειριστή σε όλη τη διάρκεια του 2024 ήταν πολλές. Στις 2 Ιουλίου 2024, η ΡΑΕΚ με απόφασή της ανέτρεψε τα μέχρι τότε δεδομένα, αναφέροντας ρητά ότι δεν αναγνωρίζει εύλογη απόδοση, έσοδο και ανάκτηση αυτών κατά την κατασκευαστική περίοδο και πριν από την έναρξη της εμπορικής λειτουργίας της διασύνδεσης. Η κίνηση αυτή προκάλεσε καίριο πλήγμα στο έργο καθιστώντας το μη βιώσιμο.

Επίσης, η Κυπριακή Δημοκρατία αθέτησε τη δέσμευσή της να εισέλθει μετοχικά στον Great Sea Interconnector, απόφαση την οποία είχε ανακοινώσει ότι θα λάβει μέχρι τον Ιανουάριο του 2024.

Οι παρενοχλήσεις από τουρκικά πολεμικά πλοία

Μέσα από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες των εμπλεκόμενων πλευρών τον Σεπτέμβριο 2024 υπεγράφη η διακρατική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας – Κύπρου για την ταχεία προώθηση και υλοποίηση του έργου. Στο πλαίσιο της συμφωνίας ανατράπηκαν οι ρυθμιστικές αποφάσεις του περασμένου Ιουλίου, επαναφέροντας το έργο σε βιώσιμη βάση.

Ωστόσο οι γεωπολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το project από το περασμένο καλοκαίρι έχουν οδηγήσει σε καθυστερήσεις σε σχέση με το αρχικό χρονοδιάγραμμα.

Υπενθυμίζεται ότι τον Ιούλιο του 2024 τουρκικά πολεμικά πλοία παρενόχλησαν το ιταλικό ερευνητικό «Ievoli Relume» που εκτελούσε εργασίες ερευνών βυθού μεταξύ Κάσου και Καρπάθου για λογαριασμό της αναδόχου εταιρείας για το καλωδιακό τμήμα της διασύνδεσης Nexans. Εκτοτε, και ενώ έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς όλες οι έρευνες στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Κύπρου, η Τουρκία προσπαθεί με τη στάση της να παρεμποδίσει τη συνέχιση των εργασιών στα διεθνή ύδατα, επικαλούμενη το παντελώς αβάσιμο τουρκολιβυκό μνημόνιο.

Τον Μάρτιο του 2025 η ελληνική κυβέρνηση, που χειρίζεται το έργο σε διπλωματικό επίπεδο και ως μείζον θέμα εξωτερικής πολιτικής, αποφάσισε την προσωρινή αποδέσμευση του ερευνητικού σκάφους, μέχρι την επανεκκίνηση των ερευνών.

Πέραν πάντως των ερευνών που θα καθορίσουν την υποβρύχια όδευση της διασύνδεσης, το κατασκευαστικό σκέλος του project προχωρά με 160 χιλιόμετρα ηλεκτρικού καλωδίου να έχουν ήδη παραχθεί μέχρι σήμερα στο εργοστάσιο της Nexans.

Ο GSI και η περιφερειακή συνεργασία

Ο Great Sea Interconnector προάγει την περιφερειακή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο, εγγυάται την ασφάλεια τροφοδοσίας, ενώ προσφέρει απτά οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη για όλες τις εμπλεκόμενες χώρες.

Ο GSI θα ενισχύσει την αίσθηση του «ανήκειν» στην Κύπρο, που αποτελεί το τελευταίο μη διασυνδεδεμένο ηλεκτρικά κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αντίστοιχα το Ισραήλ, που δεν διαθέτει διασυνδέσεις με τα γειτονικά του κράτη, θα πάψει να αποτελεί «ενεργειακή νησίδα» και θα θωρακιστεί απέναντι σε έκτακτα φαινόμενα έλλειψης επάρκειας.

Τέλος, με τον GSI η Ελλάδα θα αξιοποιήσει δύο κεντρικά στρατηγικά της πλεονεκτήματα, τη γεωγραφική της θέση και το πλεόνασμα πράσινης ενέργειας, ισχυροποιώντας την ενεργειακή της ασφάλεια και την εθνική της κυριαρχία σε ένα όλο και πιο ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.