Αρθρογραφία

Γ. Τσακίρης: Αυτές είναι οι λύσεις για το υδατικό πρόβλημα της Κρήτης

cretalive.gr 05 July, 2024 ΑΡΘΡΑ

Γ. Τσακίρης: Αυτές είναι οι λύσεις για το υδατικό πρόβλημα της Κρήτης

Τα θέματα του νερού είναι πάντα επίκαιρα για τα Μεσογειακά Νησιά όπως η Κρήτη. Τα θέματα αυτά γίνονται ακόμη πιο σημαντικά όταν βρισκόμαστε σε περιόδους ξηρασίας ενώ απειλούμαστε όλο και περισσότερο από τις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής που ήδη βιώνουμε.

Σήμερα είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με έναν Ειδικό με μεγάλη εμπειρία και μακρά επιστημονική διαδρομή σε αυτά τα θέματα.

Μιλούμε με τον γνωστό συντοπίτη μας Ομότιμο Καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στη Διαχείριση Υδατικών Πόρων, στα Υδραυλικά και Εγγειοβελτιωτικά Έργα κ. Γιώργο Τσακίρη που πρόσφατα υπηρέτησε στην Υπηρεσιακή Κυβέρνηση του Ιωάννη Σαρμά ως Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Κύριε Καθηγητά θα ήθελα ξεκινώντας να μου πείτε αν πράγματι στην Κρήτη βρισκόμαστε φέτος σε συνθήκες ακραίας ξηρασίας και αν ναι εκτιμάτε ότι θα υπάρξουν φαινόμενα λειψυδρίας;

Όπως γνωρίζετε η ξηρασία είναι ένα φυσικό – μετεωρολογικό φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από μειωμένες βροχοπτώσεις πολύ κάτω του μέσου όρου για ένα μεγάλο σχετικά διάστημα σε μια γεωγραφική περιοχή. Έτσι μπορούμε να μιλούμε για ξηρασία σε μια έκταση ενός νησιού ή ενός νομού αν οι βροχοπτώσεις για ένα εξάμηνο ή καλύτερα έτος υπολείπονται κατά πολύ του μέσου ύψους των βροχοπτώσεων για το αντίστοιχο διάστημα. Σημαντικό επιπλέον ρόλο στη διαμόρφωση των συνθηκών ξηρασίας παίζουν και οι μεγάλες θερμοκρασίες και συνεπώς η εξάτμιση και η διαπνοή.

Στο ερώτημα σας λοιπόν η απάντηση είναι ότι η Κρήτη στο σύνολο της βρίσκεται για δεύτερη συνεχή χρονιά σε συνθήκες μέτριας έως έντονης ξηρασίας με το Ανατολικό της τμήμα να βιώνει συνθήκες ακραίας ξηρασίας σύμφωνα με τις τιμές των ειδικών δεικτών ξηρασίας.

Κύρια αιτία εμφάνισης φαινομένων λειψυδρίας (δηλ. συνθηκών αδυναμίας κάλυψης της ζήτησης νερού σε διάφορους τομείς) είναι προφανώς η ξηρασία χωρίς να παραγνωρίζονται και οι άλλες αιτίες όπως η κακή διαχείριση κλπ.

Αυτό που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα είναι ίσως ότι αν η επόμενη χρονιά είναι έντονα ξηρή τότε τα προβλήματα θα είναι πολύ σοβαρά για την κάλυψη της ζήτησης (που συνεχώς μεγαλώνει) γιατί φτάνουμε σε 3 συνεχή χρόνια με ξηρασία (multi-year drought) που οι επιπτώσεις όχι μόνο στα επιφανειακά αλλά και στα υπόγεια νερά να είναι ακραίες και σε πολλούς υδροφορείς μη αναστρέψιμες.

Μαθαίνουμε ότι η Κλιματική Αλλαγή μας επιφυλάσσει πιο θερμά χρόνια (ήδη βιώνουμε το θερμότερο χρόνο για πολλές δεκαετίες) και λιγότερες βροχές. Αυτό δε σημαίνει ότι τα επόμενα χρόνια τα προβλήματα λειψυδρίας θα επιδεινωθούν;

Όλες οι προβλέψεις Διεθνών Οργανισμών και Ινστιτούτων δίνουν πράγματι λιγότερες βροχοπτώσεις και μεγαλύτερες θερμοκρασίες για την Ανατολική Μεσόγειο στην οποία ανήκει και η Κρήτη. Δίνουν επίσης άλλο καθεστώς βροχοπτώσεων με ραγδαίες βροχές και καταιγίδες και μεγάλα διαστήματα ανομβρίας. Επίσης το Περιφερειακό Πρόγραμμα Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή της Κρήτης περιέχει σενάρια που προκύπτουν με τη χρήση Κλιματικών Μοντέλων τα οποία είναι εφιαλτικά!

Αυτό όμως που πρέπει να τονισθεί είναι ότι όλες αυτές οι προβλέψεις στηρίζονται σε σενάρια και υποθέσεις και όχι σε πραγματικά δεδομένα. Η γνώμη μου είναι ότι καλό είναι οι αρχές να διαθέτουν τέτοια εργαλεία και αποτελέσματα αλλά είναι δύσκολο ή και λανθασμένο να παίρνονται αποφάσεις, να αλλάζουν οι κανονισμοί υλοποίησης των έργων με βάση τέτοια υποθετικά εν πολλοίς στοιχεία. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι οι αρχές δεν πρέπει να προετοιμάζονται για δυσμενάστερες συνθήκες που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν. Το αντίθετο τώρα υπάρχει ακόμα χρόνος για διορθωτικές κινήσεις που θα βελτιώσουν την ανθεκτικότητα των υδατικών συστημάτων είτε με τα κατάλληλα έργα είτε με διαχειριστικές έξυπνες παρεμβάσεις. Το λάθος είναι να μην παίρνουμε τα μηνύματα για ένα δυσκολότερο μέλλον που έρχεται.

[tsakiris..]

Βλέπουμε ότι τόσο οι ταμιευτήρες όσο και τα υπόγεια νερά φαίνεται να έχουν φτάσει στα όρια τους. Ας δούμε για παράδειγμα το φράγμα του Αποσελέμη που υδροδοτεί εν μέρει το Ηράκλειο και τον Αγ. Νικόλαο. Η κατάσταση του είναι αποκαρδιωτική. Επίσης οι στάθμες στους υπόγειους υδροφορείς της Μεσσαράς έχουν χαμηλώσει επικίνδυνα. Μπορούμε να δούμε και χειρότερα;

Η στάθμη των υπόγειων υδροφορέων αλλά και η στάθμη του νερού στους ταμιευτήρες εξαρτάται βεβαίως από τις βροχοπτώσεις αλλά εξαρτάται και από τη διαχείριση τους. Αν για παράδειγμα δεν αντλούμε μεγάλες ποσότητες νερού από τους υδροφορείς της Μεσσαράς οι στάθμες θα παραμείνουν σχετικά υψηλά παρά τις λιγοστές βροχές.

Το ίδιο ισχύει και με τους επιφανειακούς ταμιευτήρες όπως αυτός του Αποσελέμη. Αν η απόληψη είναι μικρή η στάθμη του νερού και συνεπώς το υδατικό απόθεμα μπορεί να βρίσκεται σε λογικά για την εποχή επίπεδα.

Επιτρέψτε μου εδώ να πω κάτι παραπάνω για τον Αποσελέμη με τον οποίο ασχολήθηκα για μεγάλο διάστημα δεκάδες χρόνια πριν την υλοποίηση του έργου όταν ανακάλυψα ότι στη μελέτη του έργου μετρούσαν δυο φορές μια μεγάλη ποσότητα νερού που καταλήγει στη λεκάνη του Αποσελέμη προερχόμενη από το Οροπέδιο μέσω της καρστικοποιημένης πλευράς του όρους Δείκτη. Είχα τότε υποστηρίξει ότι η εγγυημένη ετήσια απόληψη από τον ταμιευτήρα δεν θα ξεπερνούσε τα 12 εκατ. κυβικά μέτρα νερού σε αντίθεση με τα 22,5 εκατ. κυβικά μέτρα που προέβλεπε η μελέτη. Τα μέχρι τώρα πραγματικά αποτελέσματα δείχνουν ότι ακόμα και οι δικές μου συντηρητικές προβλέψεις αποτελούν μακρυνό επιθυμητό στόχο.

Τι έχετε να προτείνετε που θα βελτιώσει το υδατικό ισοζύγιο στην Κρήτη έστω και μεσοπρόθεσμα;

Πολλά μπορούν να γίνουν πέραν αυτών που γίνονται και σε πολλές περιοχές του νησιού. Όσον αφορά σε αυτά που έχουν δρομολογηθεί η ένσταση μου είναι ότι όλα καθυστερούν υπέρμετρα. Για παράδειγμα το Φράγμα Ταυρωνίτη στα Παπαδιανά Χανίων που είχε μελετηθεί σε οριστική φάση από το τότε Υπουργείο Γεωργίας το 1991 παρέμεινε χωρίς καμιά ενέργεια μέχρι την περίοδο 2017-2019 στην οποία έγινε εξορθολογισμός των μελετών και επανασχεδιασμός του συνολικού έργου από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο με πρωτοβουλία του τότε αντιπεριφερειάρχη Χανίων Απόστολου Βουλγαράκη. Μετά, με την ανάμειξη του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών ακολουθήθηκε η διαδικασία των ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα). Ομολογώ ότι μετά από τόσα χρόνια δεν γνωρίζω πόσο έχουμε προχωρήσει και διατηρώ επιφυλάξεις κατά πόσο η διαδικασία υλοποίησης αυτού του σύνθετου έργου είναι η βέλτιστη.

Υπάρχουν και πολλά που μπορούν να γίνουν σε όλες τις Π.Ε της Κρήτης και ιδιαίτερα στην Ανατολική Κρήτη. Για την Π.Ε. Ηρακλείου το έργο κλειδί για το μέλλον αποτελεί η αξιοποίηση (έστω και μερική) της υφάλμυρης πηγής του Αλμυρού με ένα μέσο όγκο εκφόρτισης περί τα 250 εκατ. κυβικά μέτρα- κατα βάση υφάλμυρου- νερού, όταν οι συνολικές ανάγκες ύδρευσης του Ηρακλείου είναι περίπου το 10% αυτής της ποσότητας. Για την ορθολογική αξιοποίηση της πηγής (έστω και μερική) με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον έχουν υποδειχθεί τρόποι (Μελέτη της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης) με τη σύμφωνη γνώμη ειδικών επιστημόνων και πληθώρας οργανισμών και υπηρεσιών της Κρήτης.

Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ σε μέτρα και λύσεις μεσοπρόθεσμου κατά βάση χαρακτήρα, χωρίς γεωγραφικό προσδιορισμό, που αποτελούν τη σύγχρονη «εργαλειοθήκη» στη Διαχείριση των Υδατικών Πόρων με έμφαση στις ελλειμματικές περιοχές από την πλευρά της διαθεσιμότητας των υδατικών πόρων:

Διαχείριση της ζήτησης (καμπάνιες, επιβραβεύσεις, κλπ).
Συστηματικός έλεγχος διαρροών στα δίκτυα και δεξαμενές.
Χρήση του αρδευτικού νερού με επιστημονική υποστήριξη (Γεωργία ακριβείας).
Προγράμματα Ελλειμματικών αρδεύσεων.
Προτεραιοποίηση τομέων στη χρήση του νερού.
Αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων υδατικών πόρων.