Αρθρογραφία

Αυτές είναι οι περιοχές natura στην Κρήτη

07 March, 2021 ΑΡΘΡΑ

Μια σημαντική μελέτη για τη βιοποικιλότητα στην Ελλάδα και στο νησί μας με την υπογραφή και Κρητικών επιστημόνων σε διεθνές περιοδικό

Οι περιφέρειες της Κρήτης και της Πελοποννήσου έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων ειδών, στα πλαίσια του Natura 2000, δηλαδή 12,0% και 9,7% αντίστοιχα, ενώ την ίδια στιγμή η Κρήτη και η περιφέρεια Νότιου Αιγαίου προσφέρουν την υψηλότερη κάλυψη για τα απειλούμενα είδη, πάντα στα πλαίσια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.

Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από μια εξαιρετικά σημαντική δημοσίευση Ελλήνων και ξένων επιστημόνων με τίτλο "Το δίκτυο Natura 2000 και το εύρος των απειλούμενων ειδών της Ελλάδας" ("The Natura 2000 network and the ranges of threatened species of Greece"), που παρουσιάστηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Biodiversity and Conservation". Από πλευράς Κρήτης, τη δημοσίευση υπογράφουν ο επιστήμονας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Πέτρος Λυμπεράκης και ο επιστήμονας της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας Καλούστ Παραγκαμιάν.

Η σημασία της Κρήτης και της Ελλάδας γενικότερα είναι ιδιαίτερη με την παρουσία πληθώρας ενδημικών ειδών, κάτι που καταδεικνύεται και από τη συγκεκριμένη μελέτη. Αν και μικρή σε έκταση με μόλις το 1,3% της Ευρώπης και το 3% της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα συνεισφέρει σημαντικά στην ευρωπαϊκή βιοποικιλότητα, με σχεδόν το 32% των γνωστών ειδών να είναι παρόντα στη χώρα. Εκτιμάται ότι από τα 50.000 περίπου είδη ζώων που υπάρχουν στην Ελλάδα, το 20% είναι ενδημικά και πάνω από 5.800 αγγειακά ή ανώτερα φυτά (vascular plants), εκείνα δηλαδή που ο πολλαπλασιασμός τους γίνεται με σπέρματα, με τα ενδημικά να φτάνουν το εντυπωσιακό ποσοστό 22%. Οι λόγοι γι' αυτό είναι ιστορικοί και εξελικτικοί, καθώς λόγω θέσης η Ελλάδα διαθέτει πολλά είδη από την Αφρική ή την Ασία, ούσα σε ένα κομβικό γεωγραφικό "μονοπάτι". Παρ' όλα αυτά, η Ελλάδα έχει το θλιβερό προνόμιο να φιλοξενεί το δεύτερο, μετά την Ισπανία, μεγαλύτερο αριθμό απειλούμενων ειδών στην Ευρώπη.

Η μεγάλη παρουσία ενδημικών ζώων και φυτών στην Κρήτη, που δίνει την εικόνα της εξαιρετικά πλούσιας βιοποικιλότητας, είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των νότιων χερσονήσων της Ευρώπης, όπως μας εξήγησε ο επιστήμονας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Πέτρος Λυμπεράκης, συμπληρώνοντας ότι, εκτός από τα γνωστά απειλούμενα είδη του νησιού μας, σαν τον γυπαετό ή τον χρυσαετό από το ζωικό και την αμπελιτσιά από το φυτικό βασίλειο, υπάρχουν πολλά μικρά και άγνωστα είδη χλωρίδας και πανίδας που βρίσκονται σε ασφυκτικό κλοιό.

Ο επίκαιρος κίνδυνος

Όλα αυτά τα είδη, όχι μόνο στην Κρήτη ή φυσικά την Ελλάδα, απειλούνται από την επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας κυρίως από την καταστροφή των ενδιαιτημάτων αυτών των πληθυσμών. Το χαρακτηριστικό αυτό εντοπίζεται σε όλες σχεδόν τις μελέτες που έχουν δει πρόσφατα το φως της δημοσιότητας και είναι τόσο σημαντικό που συγκριτικά η κλιματική αλλαγή καταλαμβάνει την πέμπτη θέση στη λίστα των αιτιών για τις απειλές της βιοποικιλότητας. Το περιβάλλον δεν έχει φωνή για να μας ζητήσει να το προστατέψουμε, έχουν όμως οι επιστήμονες, που δίνουν τη μάχη με πολλούς τρόπους, εστιάζοντας στους κινδύνους που αποκτούν και ένα επιπλέον επίκαιρο χαρακτήρα.

Ας μην ξεχνάμε, όπως μας υπενθύμισε ο κ. Λυμπεράκης, ότι και η COVID-19 προκλήθηκε από την επέλαση του ανθρώπου σε βάρος της φύσης, όπως έχουν αποδείξει πλείστες όσες μελέτες. «Στριμώχνουμε τη φύση και πρέπει να της δώσουμε τον χώρο να αναπνεύσει», σημειώνει ο γνωστός επιστήμονας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Απειλούμενα είδη στην Ελλάδα ΕΔΩ

Ο σημαντικός ρόλος του ΜΦΙΚ

Ο κ. Λυμπεράκης δεν παραλείπει να τονίσει τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει το ΜΦΙΚ, το οποίο έχει συνεισφέρει τα μέγιστα σε όλη αυτή την προσπάθεια. Όχι μόνο αναγνωρίζοντας και καταγράφοντας πολλά είδη, αλλά και προσπαθώντας να ασκήσει πίεση σε πολλά επίπεδα, πολιτικό και ευρωπαϊκό, ώστε να προστατευτεί όσο το δυνατόν περισσότερη έκταση και είδη με ισχυρούς νόμους. Στα πλαίσια αυτά, είναι σημαντική η αναμενόμενη επέκταση του δικτύου Natura 2000, στην τελευταία αναθεώρηση του οποίου συμπεριελήφθηκε ένα μεγάλο τμήμα της βορειοδυτικής Κρήτης, κυρίως λόγω της σημασίας που έχει για τα κητώδη, φάλαινες, δελφίνια κ.ά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τα συμπεράσματα των επιστημόνων, η επέκταση του δικτύου Natura 2000 μόνο κατά 4,8% είναι αρκετή για να έχουν όλα τα απειλούμενα είδη κάλυψη μεγαλύτερη του 10% από τις προστατευόμενες περιοχές στην Ελλάδα. Αξιοσημείωτο είναι ότι 27 απειλούμενα είδη, σε ποσοστό 6,4%, δεν καλύπτονται καθόλου από τις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000, ενώ 46, σε ποσοστό 10,8%, απειλούμενα είδη καλύπτονται σε ποσοστό μικρότερο του 10%.

Οι διαπιστώσεις της έρευνας

Το εύρημα των επιστημόνων από πολλά πανεπιστήμια και ιδρύματα, ότι δηλαδή οι περιφέρειες της Κρήτης και της Πελοποννήσου έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων ειδών, ενώ Κρήτη και περιφέρεια Νότιου Αιγαίου προσφέρουν την υψηλότερη κάλυψη για τα απειλούμενα είδη, αποτελεί μια από τις εξαιρετικά ουσιώδεις διαπιστώσεις που δείχνει τον δρόμο για το αύριο. Διαπιστώνοντας αρχικά την ανάγκη για επέκταση του δικτύου Natura 2000, καταγράφοντας αδυναμίες και επιβεβαιώνοντας την ανάγκη να γίνει πιο συστηματική η βασική έρευνα σε αυτό το πεδίο.

Εκτός από τα γνωστά απειλούμενα είδη του νησιού μας, σαν τον γυπαετό ή τον χρυσαετό από το ζωικό και την αμπελιτσιά από το φυτικό βασίλειο, υπάρχουν πολλά μικρά και άγνωστα είδη χλωρίδας και πανίδας που βρίσκονται σε ασφυκτικό κλοιό.

Όπως μας εξήγησε ο κ. Λυμπεράκης, υπάρχει μια βασική διαφοροποίηση γύρω από τα απειλούμενα είδη και την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Η λίστα για τα είδη αυτά συντάσσεται από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN - World Conservation Union ή International Union for Conservation of Nature and Natural Resources), και διαθέτει ως μέλη χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Πρόκειται για τον Διεθνή Οργανισμό, ο οποίος και συντάσσει το γνωστό παγκοσμίως "Κόκκινο Βιβλίο" με τα είδη τα οποία βρίσκονται υπό τον κίνδυνο εξαφάνισης. Με βάση τις πρακτικές αυτές πορεύονται οι Ευρωπαίοι νομοθέτες. Υπό το πρίσμα αυτό, η μελέτη με τίτλο "Το δίκτυο Natura 2000 και το εύρος των απειλούμενων ειδών της Ελλάδας", που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Biodiversity and Conservation", δίνει κάποιες βασικές κατευθύνσεις, εστιάζοντας και στη σημασία της βιοποικιλότητας της Κρήτης. Παράλληλα, αποτελεί μια ακόμα "πινελιά" στο "κάδρο" της έρευνας, που έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει.

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ ΝΑ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕ

Πολλά πρέπει ακόμα να γίνουν για το περιβάλλον

Όπως μας εξηγεί ο κ. Πέτρος Λυμπεράκης, καταδεικνύεται ότι «έχουμε ακόμη ανάγκη βασικής έρευνας. Χάρη στις προσπάθειες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια και από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, τώρα έχουμε δεδομένα που δεν υπήρχαν παλιότερα, δείχνοντας προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούμε. Ένα από τα βασικά ζητούμενα είναι η σύνταξη επιτέλους ενός εθνικού καταλόγου ενδιαφέροντος, διακηρυγμένο πόθο των αρμόδιων αλλά χωρίς κάποια ουσιαστική πρόοδο προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, ζητούμενο είναι η προαναφερθείσα επέκταση, όπου αυτό χρειάζεται, του δικτύου Natura 2000 στη βάση συγκεκριμένων προτάσεων και φυσικά η απαραίτητη διασφάλιση της προστασίας αυτών των ζωνών. Και παράλληλα άμεσες λύσεις που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ασπίδα για πολλά απειλούμενα είδη στο νησί μας.

Η πιο εύκολη και αποτελεσματική, σύμφωνα με τον γνωστό επιστήμονα, είναι τα καταφύγια άγριας ζωής. Αυτά ορίζονται με απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης στην περίπτωση που διαπιστώνεται η ανάγκη προστασίας απειλούμενων ειδών που βρίσκονται εκτός ζωνών Natura 2000, με τρόπο που να αποφεύγεται η "βαριά" γραφειοκρατία που συνεπάγεται καθυστερήσεις. Η μελέτη αυτή βάζει ένα ακόμα λιθαράκι σε αυτή την προσπάθεια, με τον κ. Λυμπεράκη να διαπιστώνει μαζί με το έλλειμα και μια «έκρηξη γνώσης» τα τελευταία χρόνια όσον αφορά στη βασική έρευνα.

Οι περιοχές natura στην Ελλάδα ΕΔΩ

Η ΚΡΗΤΗ

Υψηλότερη κάλυψη για τα απειλούμενα στο 62,3%

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 καλύπτουν κατά 47,6% τα 424 απειλούμενα χερσαία και εσωτερικών υδάτων είδη της Ελλάδας. Η κάλυψη που προσφέρουν οι προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 καλύπτουν τα απειλούμενα είδη σε μεγαλύτερο βαθμό, απ' ό,τι αν οι προστατευόμενες περιοχές τοποθετούνταν τυχαία στην Ελλάδα. Οι περιφέρειες της Κρήτης και της Πελοποννήσου έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων ειδών (12% και 9,7% αντίστοιχα), ενώ οι περιφέρειες της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και του Βόρειου Αιγαίου έχουν το μικρότερο ποσοστό απειλούμενων ειδών (5,5% και 4,9%) αντίστοιχα.

Οι περιφέρειες της Κρήτης και του Νοτίου Αιγαίου προσφέρουν την υψηλότερη κάλυψη για τα απειλούμενα είδη (με ποσοστό 62,3% και 54,3% αντίστοιχα), ενώ οι περιφέρειες της Δυτικής Ελλάδας και της Αττικής προσφέρουν το μικρότερο ποσοστό κάλυψης (29,4% και 18,6% αντίστοιχα). Η περιφέρεια της Πελοποννήσου, παρότι εμφανίζει το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων ειδών στην Ελλάδα, προσφέρει την τρίτη χαμηλότερη κάλυψη (30,6%).

ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ

Οι συντελεστές της έρευνας

Τη μελέτη υπογράφουν οι: Κωνσταντίνα Σπηλιοπούλου από το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών και τον Τομέα Οικολογίας και Ταξινομικής, Τμήμα Βιολογίας, από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο κ. Παναγιώτης Δημητρακόπουλος από το Εργαστήριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας, Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ο κ. Thomas Μ. Brooks από τον Τομέα Επιστήμης και Γνώσης, του Διεθνούς Οργανισμού για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) στην Ελβετία, η κ. Γαβριέλα Κελαϊδή και ο κ. Κώστας Τριάντης από τον Τομέα Οικολογίας και Ταξινομικής, Τμήμα Βιολογίας, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η κ. Ανθή Οικονόμου και η κ. Μαρία Στουμπούδη από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων, ο κ. Καλούστ Παραγκαμιάν από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, η κ. Βασιλική Κατή από το Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, ο κ. Δημήτρης Βαβύλης από τον Τομέα Οικολογίας και Ταξινομικής, Τμήμα Βιολογίας, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο κ. Παναγιώτης Τρίγκας από το Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο κ. Πέτρος Λυμπεράκης από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, και ο κ. William Darwall από το Τμήμα Εσωτερικών Υδάτων, Πρόγραμμα Ειδών, Διεθνής Οργανισμός για τη Διατήρηση της Φύσης στο Ηνωμένο Βασίλειο.