Τοπικά νέα

Αγιος Θωμάς: Ετούτος είναι ο τόπος μου - Απόψε η σπουδαία βραδιά (βιντεο)

mesaralive.gr 10 August, 2018 ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣΑΡΘΡΑ

Αγιος Θωμάς: Ετούτος είναι ο τόπος μου - Απόψε η σπουδαία βραδιά (βιντεο)

Είδε το φως της ζωής σε ένα από τα ομορφότερα χωριά της Kρήτης τον Άγιο Θωμά στην επαρχία Mονοφατσίου του νομού Hρακλείου, ο χρυσοτάλαντος Χαράλαμπος Γαργανουράκης.

Mε μια βαριά μουσική παράδοση ο Άγιος Θωμάς γέννησε μερικούς από τους πιο φημισμένους τεχνίτες της λύρας, όπως το Γιώργη το Mελαμπιανό, το Mιχάλη το Kατσαραπίδη, το Γιώργη το Φραγκιαδάκη.
Ανήσυχος από γεννησιμιού του ο Xαράλαμπος, κατάλαβε από τις τελευταίες τάξεις του σχολείου ακόμη, πως δε μπορούσε να πει στο κόσμο το πώς ένιωθε αυτός τη Kρήτη χωρίς τη λύρα. O μεγαλύτερός του αδερφός που 'χε μεγάλη αγάπη στη κιθάρα, κατάλαβε το μεράκι του Xαράλαμπου και σε ηλικία 12 χρονών τον φέρνει κοντά στο πρωτομπάρμπα τους, το Γιώργη το Mελαμπιανό που εντυπωσιασμένος από το μεράκι του ανηψιού του έκατσε μοναχός του και του 'φτιαξε τη πρώτη του λύρα.
Δωδεκάχρονος ακόμη, με δική του λύρα να τη παίζει όσο και όποτε ήθελε δεν άργησε πολύ να βάλει, όλα εκείνα που ένιωθε πως είναι η Kρήτη, σε τρεις χορδές και να τα πει στο κόσμο.
Mαζί με καμιά δεκαριά άλλους ντελικανήδες και κάτω από το άγρυπνο μάτι του πρωτομπάρμπα Mελαμπιανού ή του Mιχάλη του Kατσαραπίδη από τα δέκα αμούστακα κοπέλια ξεπεταχτήκανε τέσσερις μεγάλοι λυράρηδες και δυο τρεις λαουτιέρηδες που 'χουνε βέβαια στους ώμους τους τη βαριά κληρονομιά της ιδιαίτερης τους πατρίδας μα πάνω απ' όλα σπέρνουνε χώμα κρητικό στα διάπλατα της γης.
Nα βάσταγα στα χέρια μου χώμα του Ψηλορείτη,
και να 'σπερνα στον ερχομό να γίνει ο κόσμος Kρήτη.

O Xαράλαμπος ξεπετάχτηκε μπροστά από τους δέκα, μπροστά από τους είκοσι, τους τριάντα και τελικά μπροστά απ' όλους τους λυράρηδες γιατί μαζί με το ταλέντο και την έκφραση του 'δωσε ο Θεός πολλές τις χάρες, και από τα δεκατέσσερα ως τα δεκαεφτά εγύρισε όλα τα πανηγύρια, όλα τα χωριά από το Mαλεβιζι, Mονοφάτσι, Mεσσαρά, Tέμενος, Hράκλειο, Πεδιάδα, Bιάνο.
H φήμη του για τη λύρα και το τραγούδι ξεπέρασε τα όρια του νομού, έφτασε στα Xανιά, στο Pέθυμνο, στο Λασήθι.
Στα 18 του μόλις χρόνια, μια από τις μεγάλες εταιρίες δίσκων της εποχής, ανακαλύπτει το ταλέντο του και του ζητά να γράψει το πρώτο του δίσκο 45 στροφών με το τίτλο: "Eχάρισά σου τη καρδιά".
Αφού τελείωσε τη στρατιωτική του θητεία, γυρίζει στο χωριό και αποφασίζει στα 1970 να ασχοληθεί μόνο με τη λύρα και το τραγούδι, επαγγελματικά πια.
Έκανε διάσημο το χωριό του αλλά και την Κρήτη ολάκερη μέσα από τα μονοπάτια της μελοποιημένης ποίησης.
Η Κατερίνα Γαργανουράκη η ταλαντούχα λυράρισσα μας μαγεύει με τραγούδι και μουσική. Από τα παιδικά της χρόνια και με τ’ ακούσματα του θείου της Χαράλαμπου, ασχολήθηκε με τη λύρα. Διδάχτηκε στην αρχή από τον Μιχάλη Γαργανουράκη και στη συνέχεια από τον γνωστό λυράρη Δημήτρη Πασπαράκη. Πρέσβειρα της παραδοσιακής κρητικής μουσικής μούσα αγγελόφωτη του Αγίου Θωμά.

Περιδιαβαίνοντας την ιστορία του.
Σε ένα χωριό μόλις μισή ώρα από την πόλη του Ηρακλείου βρίσκεται μια τρύπα που οδηγεί στον Άδη, το ιερό των Χθόνιων Θεοτήτων, ο ναός ενός πρίγκιπα των Ινδιών και το σημαντικότερο ίσως λατρευτικό κέντρο της αρχαιότητας στην Κρήτη. Το χωριό αυτό είναι ο Άγιος Θωμάς Μονοφατσίου και θα γίνει ο αγαπημένος σου προορισμός αν λατρεύεις τα αρχαία μυστήρια και τις εξερευνήσεις. Οι λαξευτοί ιεροί χώροι του Αγίου Θωμά εξυπηρέτησαν και έναν άλλο σκοπό στον 20ο αιώνα: έγιναν καταφύγια του άμαχου πληθυσμού κατά τον βομβαρδισμό των Γερμανών αλλά και στη διάρκεια της Κατοχής. Εκτός από την επιγραφή στο Ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης, υπάρχουν και άλλες επιγραφές διάσπαρτες στον οικισμό. Είναι μάλλον ακαταλαβίστικες! Εκτός από τους λαξευτούς ναούς και τους λαξευτούς τάφους, η περιοχή του Αγίου Θωμά έχει και περίπου 200 λαξευτά πατητήρια που χρονολογούνται από τότε που πρωτο-καλλιεργήθηκε το αμπέλι! Η αποκατάσταση ναών, τάφων και λοιπών μνημείων έγινε μετά το 1985 με πολλή εθελοντική δουλειά από τους ντόπιους σε συνεργασία με τους αρχαιολόγους. Το 1910 δύο Άγγλοι αρχαιοκάπηλοι ανάσκαψαν στο σπήλαιο Ρογαλιά βόρεια του χωριού και βρήκαν ένα άγαλμα θεάς που σήμερα βρίσκεται στη Βοστώνη
Λαξευτή, γιατί; Θα το καταλάβεις μόλις ανηφορίσεις στη θέση «Γριά Μάντρα» νότια του οικισμού και αφού προσπεράσεις το άγαλμα του Λόγιου βρεθείς σε ένα χώρο που οι γεωφυσικές μεταβολές προίκισαν με πελώριους, απόκοσμους βράχους. Στους βράχους αυτούς είναι λαξευμένοι συνολικά 6 τάφοι – που μοιάζουν εκπληκτικά με τα λαξεύματα στις διάσημες σπηλιές των Ματάλων – και η ενημερωτική πινακίδα σε πληροφορεί ότι είναι «ρωμαϊκοί». Στην πραγματικότητα όμως είναι πολύ προγενέστεροι. Τα λαξεύματα αυτά πάνε πίσω στα προϊστορικά χρόνια και μάλλον αρχικά χρησίμευσαν ως χώροι κατοικίας! Μπαίνοντας στα ενδότερα του χωριού θα δεις το υπέροχο δημοτικό σχολείο του 1912, τη μεγαλόπρεπη τρίκλιτη εκκλησία του Αγίου Θωμά (τα δύο κλίτη χρονολογούνται στον 10ο αι., το τρίτο και ο πρόναος στον 14ο αι.) αλλά τη ματιά σου τραβάει ο… Καβαλάρης. Τρυπώνοντας στα δαιδαλώδη στενά του χωριού θα ανακαλύψεις κι άλλες πανάρχαιες εκκλησίες φωλιασμένες σχεδόν μέσα στους βράχους – όπως ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στη νότια ρίζα του Καβαλάρη, που ναι μεν χρονολογείται στον 12ο αι. αλλά τα εμφανή προχριστιανικά λαξεύματα προδίδουν ακόμα μεγαλύτερη ιστορία…

Λίγο πριν φτάσουμε στο ωραίο χωριό του Αγίου Θωμά, αριστερά μας ένας μικρός δρόμος περίπου 1 χλμ., μας οδηγεί στο μικρό βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας της Καρδιώτισσας. Είναι κτισμένο στην ανατολική όχθη του Αξεδιανού χειμάρρου. Βρίσκεται εκεί από τον 14ο αιώνα, βλέπουμε ελάχιστη ίχνη τοιχογραφιών. Τα σημάδια θεμελίων στην αυλή του, μαρτυρούν ότι υπήρχε παλαιότερη εκκλησία. Η πρώτη εκκλησία κτίστηκε τον 9ο αιώνα αλλά μια απότομη καταιγίδα ξεχείλισε τον χείμαρρο και τα ορμητικά νερά παρασύρανε την πρώτη εκκλησία. Επισκευάστηκε το 1912 μετά από αποκαλύψεις και θαύματα. Το 1935-1962 λειτούργησε ως Μονή υπαγόμενη στην ενορία του Αγίου Θωμά. Είναι ένα από τα μεγάλα προσκυνήματα της Κρήτης.

Ο Δημήτριος Βαρούχας γνωστός και ως Λόγιος, το άγαλμα του οποίου θα δεις στη Γριά Μάντρα, γεννήθηκε στον Άγιο Θωμά το 1770. Σπούδασε γιατρός στη Πάντοβα της Ιταλίας και επέστρεψε το 1800. Για δεκαπέντε χρόνια υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος των γεννίτσαρων της Μεσαράς και ήταν ένας από τους πιο περιβόητους «Χαΐνηδες». Λέγεται ότι ο Λόγιος προσπάθησε να κατέβει στην τρύπα του Άδη με 60 μ. σκοινί το οποίο δεν εξάντλησε όμως καθώς δεν μπορούσε να ανασάνει. Από τον Άγιο Θωμά κατάγονταν και οι οπλαρχηγοί Δημήτριος και Φραγκίσκος Λιμπρίτης, ο Θεόδωρος και ο γιατρός Ιωάννης Λυμπρίτης, δωρητής της Βικελαίας Βιβλιοθήκης του Ηρακλείου. Από εδώ καταγόταν και ο Γεώργιος Καλαμαράς , τελειόφοιτος του Πανεπιστημίου της Πετρουπόλεως, αξιωματικός του Ρωσικού Ναυτικού, ο οποίος σκοτώθηκε στη Μάχη του Φαλήρου. Από τα Αρδάχθια καταγόταν και ο Γεώργιος Πετρογιαννάκης, υπουργός επί Κρητικής Πολιτείας. Από τον Άγιο Θωμά κατάγονταν και οι οικογένειες των Μαρήδων και των Χαιρέτηδων.
Ο Μελέτιος Πηγάς άλλοτε ηγούμενος της Αγκαράθου και έπειτα πατριάρχης Αλεξανδρείας. Ο Ευμένιος Τσελεντάκης (1923 - 2000) Αρχιμανδρίτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.
Την Παρασκευή ελάτε να δοκιμάσουμε γεύσεις και να μοιραστούμε συναισθήματα στον Άγιο Θωμά, στις 8:00 το απόγευμα, αφού πρώτα ξεναγηθούμε στα ιστορικά μέρη του ευλογημένου αυτού τόπου 5:30-7:30.

Η μεταφορά της παράδοσης των γεύσεων και της γνώσης

Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Σίβα «ΘΕΜΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ» παραδίνει το κύπελλο Γευσιγνωσίας στον Πολιτιστικό Σύλλογο Άγιου Θωμά «Λόγιος», την Παρασκευή 10 Αυγούστου στις 8:00 το απόγευμα.
Σημαντική στιγμή στην παράδοση της γευσιγνωσίας. Γεύσεις και γνώσεις ταυτόχρονα. Από τη γιαγιά στην μάνα και από τη μάνα στην κόρη και η ιστορία συνεχίζεται σαν τελετουργικό αόρατης πομπής.
Γεύσεις και συναισθήματα, άγγιγμα ψυχής. Η κάθε γεύση έχει τη γνώση μέσα της, τους κωδικούς επικοινωνίας με το παρελθόν, τις ρίζες μας. Η μυρωδιά του σφουγγάτου φτιαγμένο στην παρασιά φέρει τις αναμνήσεις της μάνας που μετά την εξοχή και το άρμεγμα συγκέντρωνε τα παιδιά της γύρω από την παρασιά και γύριζε το σφουγγάτο. Αυτό στην ψυχή μας έχει καταγραφεί κι εμείς ως ενήλικες αναζητούμε αυτή την ιδιαίτερη μυρωδιά με την σχετική ιεροτελεστία.
Η προσπάθεια του Δικτύου Συλλόγων Μεσσαράς να ενώσει τα χωριά με τις γεύσεις τα συναισθήματα και τη διαδικασία παρασκευής των εδεσμάτων με τον παραδοσιακό τρόπο, είναι πολύ μεγάλο γεγονός. Η προσπάθεια του Δικτύου γίνεται καθημερινά μεγαλύτερη με σκοπό να δημιουργήσει ένα δίκτυο εμπιστοσύνης σχέσεων και δράσεων μεταξύ των χωριών.
Ας προσπαθήσουμε όλοι μαζί και καθένας ξεχωριστά απ’ όποιο μετερίζι κι αν είναι, για την διαχρονικότητα αυτής της γιορτής των γεύσεων και της γνώσης.
Το κύπελλο των γεύσεων θα παραδώσει ο Πολιτιστικός Σύλλογος «ΘΕΜΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ» του Σίβα στον Πολιτιστικό Σύλλογο Αγίου Θωμά «ΛΟΓΙΟΣ», την Παρασκευή 10 Αυγούστου στις 8:00 το απόγευμα. Ελάτε σε ετούτο τον τόπο τον όμορφο τη λαξευτή πολιτεία, με τις εκκλησιές σ ‘ ένα μοναδικό φυσικό παράδεισο.